18 Ιουνίου 2011

No Man in an Island

~




Βράδυ Σαββάτου. Η ώρα που γράφω τις γραμμές αυτές. Απο τα ηχεία ακούγονται οι πρώτες ταξιδιάρικες νότες του "In a Silent Way" του Miles Davis. Η γάτα αράζει και επεξεργάζεται ένα πλαστικό περίβλημα, απο κείνα που βάζουν μέσα τις ηλεκτρικές συσκευές - είναι αρκετά μεγάλο για παιχνίδι, αρκετά ενδιαφέρον ωστόσο για να μην ασχοληθεί καθόλου μαζί του. Η ατμόσφαιρα είναι ήρεμη. Όσο σιγάζει η τρομπέτα του Davis απο τα ηχεία διακρίνεται ο ήχος απο τις μπουρμπουλήθρες που κάνει το φίλτρο στο ενυδρείο των ψαριών - ήχος νερού πάνω σε νερό, παφλασμός αέναος, κυκλικός, χαλαρωτικός.

Και εγώ βρίσκομαι εδώ και συλλογίζομαι για τη μοναξιά. Η σημερινή ανάρτηση είναι μια συνέχεια του "One of those Days...". Τι καλύτερο να συλλογιστείς πάνω στη μοναξιά απ'ότι κατά τη διάρκεια ενός Σαββατόβραδου, την επίσημα θεσμοθετημένη στιγμή της βδομάδας που ο κόσμος κοινωνικοποιείται και ξεδίνει για όλες τις ταλαιπωρίες των περασμένων ημερών. Είναι σα την αίσθηση του να βαδίζεις σ' έναν ήσυχο δρόμο τη νύχτα, παρατηρώντας τις σκιές, αφημένος σε ατελείωτες σκέψεις, σ' έναν δρόμο που σφύζει απο κίνηση τη μέρα.

Πήγα να πω "σφύζει απο ζωή", αλλά επέλεξα την λέξη "κίνηση" τελικά. Ακόμα και στον μοναχικότερο των δρόμων, ζωή υπάρχει, παντού. Και υπο μία έννοια, κίνηση. Απλά πρόκειται για άλλου τύπου κίνηση - απο κείνη που ωθεί συνειδήσεις να προβληματιστούν και αναμνήσεις να ξεπροβάλλουν, να μπλεχτούν η μία με την άλλη, να καταλήξουν σε σταθερά συμπεράσματα ή απλά να αφεθούν σε κάποια αχανή δίνη σκέψεων και αισθήσεων.

Μπορεί κανείς να μιλήσει με δύο τρόπους για τη μοναξιά. Βιώνοντας τη. Ή έχοντας κάποια αποστασιοποίηση απ'αυτήν. Ο πρώτος είναι ο ποιητικός τρόπος, ο τρόπος του συναισθήματος και της τέχνης... Ο δεύτερος είναι ο επιστημονικός τρόπος, εκείνος της ανάλυσης. Ο δεύτερος μονίμως προσπαθεί να τιθασεύσει τον πρώτο. Μερικές φορές τα καταφέρνει - μερικές φορές κατορθώνει ως και να διοχετεύσει τον ορμητικό του χείμαρρο σε κάποιο κανάλι που έχει επιλέξει, να μετουσιώσει το βίωμα σε μεταγνώση.

Όλοι έχουμε βιώσει/βιώνουμε μοναξιά. Για κάποιους είναι μια παροδική, συνήθως δυσάρεστη κατάσταση, συνδεδεμένη με την απουσία προσώπων με τα οποία πιστεύουμε πως θα περνούσαμε καλύτερα. Η μοναξιά ως μια έλλειψη. Μου λείπουν οι φίλοι, μου λείπει μια σχέση, μου λείπει ο τάδε ή ο δείνα. Για άλλους συνιστά ένα περισσότερο σταθερό βίωμα, με το οποίο άλλοι έχουν συνηθίσει να ζουν, άλλοι πάλι το αντιμετωπίζουν ως βαρύ φορτίο που έχουν επωμιστεί να κουβαλάνε. Υπάρχει ένα ποσοστό κόσμου που αποζητάει τη μοναξιά. Γι' αυτόν η μοναξιά αντιμετωπίζεται ως κάτι θετικό και εποικοδομητικό, μια ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με εκείνα που τους λείπουν, και αυτά δεν είναι οι άλλοι, αλλά ο εαυτός τους.

Οι άλλοι κατέχουν το κλειδί της σωτηρίας μας? Ή μήπως "η κόλαση είναι οι άλλοι", όπως είχε πει ο Σαρτρ? Ποιά είναι τα όρια της μοναξιάς, πως είναι δυνατόν να έχει τόσο διαφορετικά πρόσωπα, σαν εκείνες τις ινδικές θεότητες: ένα πρόσωπο καλοσυνάτο, ένα πρόσωπο εχθρικό και τρομακτικό, και ένα που απλά στέκεται και σε κοιτάζει αινιγματικά....




(The Ooootheeeersss. They're out there and they're coming to get you!)



"Οι άνθρωποι είμαστε μόνοι μας. Ό,τι και να λέμε, οι άλλοι υπάρχουν μόνο για να περνάμε κάπως πιο ευχάριστα τον καιρό μας - κατά βάθος όμως, ήμασταν και θα είμαστε μόνοι, ο κάθε ένας μια μονάδα, και όσο νωρίτερα το συνειδητοποιήσουμε, τόσο το καλύτερο για μας. Θα σταματήσουμε να αντιμετωπίζουμε τη μοναξιά σαν φόβητρο και θα τη δούμε με το βλέμμα εκείνου που γνωρίζει, ως μια κατάσταση που αφορά την ουσία των πραγμάτων".

Έβαλα σε εισαγωγικά την πάνω παράγραφο γιατί δεν είναι δικά μου λόγια. Ας πούμε οτι προέρχονται εν μέρει απο μια πρόσφατη κουβέντα που έκανα, αλλά και απο πολλές άλλες - πρόκειται για μια άποψη που λίγο πολύ απομυθοποιεί την όποια ενότητα ανάμεσα στους ανθρώπους και παρουσιάζει τα πράγματα ωμά, όπως θα έπρεπε. Δεν είσαι μόνος επειδή σε άφησε η γκόμενα, ή επειδή δεν έχεις παρέα. Μόνος είσαι ούτως ή άλλως. Αλλά ό,τι ισχύει για σένα, ισχύει για τους πάντες. Απλά ο περισσότερος κόσμος πείθει τον εαυτό του για το αντίθετο - πρόκειται για ένα βολικό παραπέτασμα που αποκρύπτει την αλήθεια. Μια αλήθεια σκοπός της οποίας δεν είναι να σε απελπίσει, αλλά να σε κάνει να δεις τα πράγματα όπως είναι, όχι όπως θα ήθελες να είναι. Και βλέποντας τα πράγματα όπως είναι, μπορείς να συνεχίσεις να προχωράς με τα μάτια σου ανοιχτά πλέον, γνωρίζοντας και κάνοντας τις ανάλογες επιλογές. Οι υπαρξιστές δεν έλεγαν πως η γνώση της μοναδικότητας μας μες στο σύμπαν και στη ζωή, η γνώση οτι είσαι μόνος, τυχαία ριγμένος στον κόσμο, είναι το πρώτο βήμα για την απόκτηση αυθεντικότητας?





Με ανοιχτά τα μάτια πλέον μπορείς να κάνεις και τις σωστές επιλογές....... Ο Λάιμπνιτς (ένας απο τους κλασικούς φιλοσόφους του 17ου αιώνα) είχε πει πως τα πάντα στο σύμπαν είναι μια σωρεία απο "μονάδες", ανεξάρτητες πνευματικές υποστάσεις, απο εκείνες της κατώτερης ύλης ως τον θεό στην κορυφή. Νησίδες, σε μια θάλασσα που είναι το σύμπαν όλο. Είμαστε και μεις μια νησίδα απ'αυτές. Είναι γεγονός βέβαια πως σε κάποιους τυχαίνει να είναι η Κρήτη ή η Κέρκυρα και σε άλλους τυχαίνει να ναι καμιά ξέμπαρκη βραχονησίδα της κακιάς ώρας, νησία όμως είναι όλοι, ο κάθε ένας.







"Προχωράει κανείς όταν δεν βλέπει που πηγαίνει" - Γκαίτε


Για μια στιγμή όμως. Αν η φυσική κατάσταση είναι εκείνη της μοναξιάς και απλά εμείς δεν το συνειδητοποιούμε, γιατί νιώθουμε τόσο άσχημα όταν αισθανόμαστε μόνοι? Φυσική κατάσταση είναι και η πείνα, κατά την οποία ο οργανισμός δίνει σήμα ουσιαστικά, σήμα για να τραφείς. Η κούραση είναι μια φυσική κατάσταση, και ο οργανισμός σου λέει "ξεκουράσου". Η καύλα γαμώ την τρέλα μου είναι μια φυσική κατάσταση και ο οργανισμός σου λέει "ΚΑΝΕ ΣΕΞ". Ή έστω, τράβα μια μαλακία. Είναι δύσκολοι οι καιροί. :P

Θα λεγε κανείς πως η μοναξιά είναι "φυσική" μόνο στον βαθμό που σου δίνει κι αυτή με τη σειρά της ένα σήμα, σου μιλάει ο οργανισμός (η ψυχοσύνθεση σου αν προτιμάτε) και σου λέει "επ, κάτι σου λείπει εδώ, κάτι πρέπει να κάνεις γι'αυτό". Απ' αυτή την έννοια φυσικό δεν είναι να είσαι μόνος αλλά το αντίθετο του, να βρίσκεσαι με άλλους. Ο Αριστοτέλης έλεγε πως ο άνθρωπος είναι εκ φύσεως κοινωνικό ον - ακοινωνικοί μπορεί να είναι οι θεοί ή τα θηρία μόνο....





Δεν έχουμε παρά να σκεφτούμε πως ακόμα και ο πιο απομονωμένος άνθρωπος του σύμπαντος δεν είναι τόσο ανεξάρτητος απο τον κόσμο όσο θα ήθελε ενδεχομένως και ο ίδιος να πιστεύει. Ας φέρουμε στο μυαλό μας τον κλασικό ερημίτη που παράτησε την πουτάνα κενωνία και ζει ευτυχισμένος στη σπηλιά του. Όχι ελεύθερο κάμπινγκ, για 2 βδομάδες μάξιμουμ, και μετά βουρ με λύσσα στο ίντερνετ να δούμε τα mail μας. Μιλάμε για κανονική απομόνωση απο όλο τον πολιτισμένο κόσμο.

Ο ερημίτης αυτός που λέτε κουβαλάει όλο τον κόσμο μέσα του. Στη σκέψη του καταρχάς, στη γλώσσα του. Κάθε γλώσσα εμπεριέχει νοήματα, παραστάσεις, εικόνες. Οι παραστάσεις αυτές μεταδίδονται κοινωνικά, απο την πρώιμη βρεφική ηλικία κιόλας. Βλέπουμε τον κόσμο μέσα απο το πρίσμα της κοινωνίας στην οποία μεγαλώσαμε. Όταν συζητάμε περί μοναξιάς, έχουμε στη σκέψη μας τις παραστάσεις/ιδέες εκείνες που μάθαμε μεγαλώνοντας γύρω απο τον "εαυτό μας", τους "άλλους", τη μεταξύ μας σχέση, τον κόσμο όλο. Ένας αρχαίος που ζούσε σε μια άλλη κοινωνία που έβλεπε νύμφες μέσα στα δέντρα και πνεύματα του νερού στα ρυάκια αντιμετώπιζε με εντελώς διαφορετικό πνεύμα την όλη ιδέα περί μοναξιάς, και την αίσθηση του ποιός είναι ο ίδιος.




(cartoon by Roberto Plangosi)


Ο ερημιτης απομονώνεται εν γνώσει του, έχοντας βιώσει το εναλλακτικό, συνειδητοποιώντας οτι δεν του αρέσει. Απο αυτή την άποψη, κουβαλάει τον κόσμο μέσα του, ακόμα και στην εγκατάλειψη του. Δε βιώνει μοναξιά με τον τρόπο που τη βιώνει ένας τύπος κλεισμένος σ'ένα διαμέρισμα κάπου στο βάθος μιας πόλης, που ψαχνει να βρει κάποιον να μιλήσει αλλά δεν βρίσκει.

Ο δεύτερος μπορεί τελικά να βρει παρέα. Να βρει φίλους, να κάνει σχέσεις. Αλλά να νιώθει πάλι μόνος του, ακόμα και όταν είναι μαζί τους. Αυτό μπορεί ή να οφείλεται στους ίδιους (πολύ απλά δεν συνιστούν και την καλύτερη παρέα που θα μπορούσε να είχε βρει!), ή οφείλεται στον ίδιο, στην ψυχοσύνθεση του, στον τρόπο που βλέπει τον κόσμο γύρω του και τον εαυτό του στον κόσμο αυτό.

Η μοναξιά έχει πολλά πρόσωπα. Δεν είναι όλα τα πρόσωπα εχθρικά και αφιλόξενα. Και δεν είναι κάθε μοναξιά μια κατάσταση που αφορά πάντα τους "άλλους". Μπορεί να αφορά τον εαυτό σου, να συνιστά μια εσωτερική κατάσταση, έναν τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζεις τον κόσμο. Σαν τη φιλοσοφία που είπα πάνω.




(Janis Joplin πριν, Jefferson Airplane στο τέλος, δε τη γλιτώνει απο τους χίππηδες σήμερα ο Καρτμαν!)


Δε πιστεύω πως κάθε άνθρωπος είναι ένα νησί, ούτε πως είμαστε όλοι μας μονάδες, απομονωμένες, που συναντιόμαστε ίσα για να σμίξουμε για λίγο και μετά γυρνάμε πάλι στην απομόνωση μας. Ή πιο σωστά, δεν θεωρώ πως αυτό συνιστά μια φυσική κατάσταση, που αφορά όλους τους ανθρώπους, όλων των εποχών και όλων των πολιτισμών. Αν η κοινωνία που ζούμε απέτυχε να δημιουργήσει δεσμούς ενότητας μεταξύ των μελών της και μια αίσθηση οτι κάπου ανήκουν, οτι συνιστούν μέλη μιας κοινότητας, αν έχει προάγει τον άκρατο ατομικισμό και ανταγωνισμό σε υπέρτατη αξία, γι'αυτό δεν φταίνε οι μεμονωμένοι άνθρωποι που κάθονται δυστυχισμένοι στα διαμερίσματα τους, μόνοι και έρημοι, και αναλογίζονται "τι έκανα λάθος".





Θεωρώ πως οι άνθρωποι δεν είμαστε νησιά αλλά χερσόνησοι. Με το ένα σκέλος να ακουμπάει γερά πάνω στη στεριά, και το άλλο να βρέχεται απο το νερό. Απο τη μία οι άλλοι (που δεν είναι πάντα "η κόλαση"), ο κόσμος, η γη και η φύση, απο την άλλη η θέα του απείρου. Είμαστε εκ φύσεως μόνοι - και είμαστε εκ φύσεως κοινωνικοί. Δε βρίσκω αντίφαση σε αυτή τη συνύπαρξη και δεν καταλαβαίνω γιατί θα έπρεπε να σκεφτόμαστε πάντα με τους όρους του "είτε-είτε". Μερικές φορές το μαύρο και το άσπρο συνυπάρχουν.

Απο αυτή την άποψη κάποιους απο μας μπορεί να μας παρηγορεί η ιδέα οτι "όλοι μόνοι είμαστε", άλλους να μας παρηγορεί το αντίθετο, οτι δηλαδή "δεν υπάρχει τίποτα πιο φυσικό απο την συνύπαρξη με τους άλλους". H οποία συνύπαρξη μερικές φορές μεταφράζεται σε ένα τραγούδι, ή ένα βιβλίο. Είμαστε μόνοι. Και είμαστε μαζί. Και έτσι να νιώθουμε καλύτερα, τις στιγμές εκείνες που αισθανόμαστε πως η κυρά Μοναξιά μας έχει δείξει εκείνο το αντιπαθητικό της πρόσωπο.

Ας μην ξεχνάμε όμως πως κάποιες φορές το πρόσωπο της παύει να είναι άσχημο - γίνεται το πρόσωπο ενός παλιού φίλου, που σου κλείνει το μάτι. Γιατί ακόμα και η στεριά κινείται και μεταβάλλεται με το πέρασμα του χρόνου, όχι ίσως με τον ορμητικό, ταχύ ρυθμό της θάλασσας, αλλά σίγουρα στάσιμη δεν μένει. Εσύ λοιπόν που στέκεσαι πάνω στην στεριά σου (χερσόνησο) και ατενίζεις τη θάλασσα, μη ξεχνάς πως ακόμα και συ κινείσαι, εσύ και κάθετι γύρω σου. Όλοι μαζί κινείστε, ως τα πέρατα του σύμπαντος.


ΥΓ - Και έτσι είπε το κουνέλι στον εαυτό του. Και σκέφτηκε να πατήσει stop και να αλλάξει άλμπουμ στο media player, μια που δυο ώρες τώρα παίζει συνέχεια το ίδιο. Την έκανε μια χαρά τη δουλειά του πάντως. Και κάπως έτσι κύλησε το Σαββατόβραδο.





~

2 σχόλια:

  1. Αρχίζοντας να διαβάζω το κείμενο σκεφτόμουν ότι... κάπου θα το πάει πάλι ο μπάρμπας... τι να έχει στο μυαλό του.. και τελικά έφτασα σ'αυτήν την φράση "Θεωρώ πως οι άνθρωποι δεν είμαστε νησιά αλλά χερσόνησοι. " και κάνω "ΑΑΑΑααα..."
    Λες και το'ξερα ότι πάλι κάτι θα βρεις να πεις πολύ ανατρεπτικό...
    Ντάξει... μπράβο ρε αλήθεια! Ωραιότατο κείμενο.
    Κι ακόμα πιο ωραία τα συμπεράσματα στο τέλος..
    :)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.

    ΑπάντησηΔιαγραφή