4 Φεβρουαρίου 2013

H Mέρα της Μαρμότας και η Αιώνια Επιστροφή


~






Φαντάσου να ξυπνάς μια μέρα χωρίς καθόλου διάθεση. Βγαίνεις έξω με νεύρα, δουλεύεις με υπερένταση, τσακώνεσαι με κόσμο. Το απόγευμα και το βράδυ αισθάνεσαι πως δεν έχεις όρεξη για τίποτα - σκοτώνεις λοιπόν τον χρόνο σου, αφήνοντας τις ώρες να περάσουν, μέχρι να έρθει η στιγμή που πέφτεις για ύπνο. Ένα αίσθημα κενού σε έχει καταλάβει. Μια ακόμα ανούσια μέρα κύλησε, στο καλό να πάει. Ίσως η επόμενη μέρα να είναι καλύτερη σε τελική ανάλυση...

Τι θα γινόταν όμως αν την επόμενη μέρα ξυπνούσες και συνειδητοποιούσες πως, για κάποιον ανεξήγητο λόγο, το ημερολόγιο δείχνει πως είναι η ίδια μέρα με την χθεσινή? Και έπιανες τον εαυτό σου να πρέπει να κάνει πάλι τα ίδια πράγματα που έκανε χθες - ένα χθες που ποτέ δεν υπήρξε, αν και είσαι βέβαιος πως το έζησες!

Και αν αυτή η μέρα συνεχίζει να επαναλαμβάνεται αδιάκοπα? Ξανά και ξανά? Αν διαπίστωνες πως θα χρειαστεί να ζεις τα ίδια συνεχώς, χωρίς σταματημό? Αν ερχόταν κάποιο πουλάκι και σου ψιθύριζε: "λοιπόν, αυτή θα είναι η μοναδική μέρα που θα ζεις στο εξής, το ημερολόγιο θα δείχνει πάντα την ίδια ημερομηνία, και κάθε πρωινό που ξυπνάς θα βρίσκεσαι στην ίδια κατάσταση που βρισκόσουν 24 ώρες πριν. Ο χρόνος θα κινείται μόνο κατά την διάρκεια των συγκεκριμένων 24 ωρών. Μετά θα πηγαίνει πίσω πάλι, σε λούπα, σαν μια κασέτα που παίζει ξανά απ' την αρχή. Δεν μπορείς να κάνεις κάτι γι' αυτό. 

Ωστόσο έχεις την ακόλουθη δυνατότητα: Μπορείς να αναπροσαρμόζεις κάθε φορά τον τρόπο που βιώνεις την μέρα, κάθε φορά να την ζεις με όποιον τρόπο επιθυμείς. Σε αυτό είσαι απόλυτα ελεύθερος".








Πως θα αντιδρούσες λοιπόν?  Υποθέτω το πρώτο πράγμα που θα σκεφτόσουν (μετά το αρχικό σοκ) θα ήταν: "Γιατί να μη ζω ξανά και ξανά την μέρα που είχα κάνει εκείνο το ταξίδι με την κοπέλα μου και είχα περάσει υπέροχα και ήμουν ερωτευμένος και ήταν όλα τέλεια? Ή την άλλη μέρα, τότε που είχα περάσει στο πανεπιστήμιο και το είχα γλεντήσει ως το πρωί με τα φιλαράκια μου? Ή έστω, εκείνη την ημέρα που άραζα μόνος και ξεκουραζόμουν, ακούγοντας μουσική και διαβάζοντας εκείνο το ωραίο βιβλίο? 

Γιατί θα πρέπει να επαναλαμβάνεται αυτή η συγκεκριμένη μέρα, ξανά και ξανά, που είναι τόσο ανούσια και το μόνο που με ενδιέφερε είναι να τελείωνε μια ώρα αρχύτερα???"

Προτού σας... τρομοκρατήσω περισσότερο με αυτό το - ομολογουμένως - αρκετά εκφοβιστικό σενάριο, ας πούμε δυο λόγια για μια πολύ αγαπημένη μου ταινία!








The Groundhog Day


Ο λόγος για την "Μέρα της Μαρμότας", μία από τις ταινίες που εντάσσεται άνετα στις δέκα αγαπημένες μου ταινίες όλων των εποχών. Και την οποία, σε αντιστοιχία με το θέμα της, πιάνω τον εαυτό μου να την βλέπω ξανά και ξανά, κάθε χρόνο, ιδιαίτερα κατά την διάρκεια του χειμώνα και τον μήνα Φλεβάρη, στη διάρκεια του οποίου και εξελίσσεται.

Πρωταγωνιστεί ο Bill Murray σε έναν από τους κορυφαίους αναμφισβήτητα ρόλους του. Στο πλευρό του η - πανέμορφη - Andy MacDowell. Πολύ συνοπτικά ο Murray είναι το... "θύμα" της Μέρας της Μαρμότας, ή αλλιώς, μιας ημέρας που επαναλαμβάνεται διαρκώς, ξανά και ξανά. Το ημερολόγιο έχει κολλήσει εκεί, στην ίδια ημερομηνία, και δε λέει να φύγει! Η μαρμότα στην ταινία είναι αυτό το αξιαγάπητο ζώο, από το οποίο, σύμφωνα με τα έθιμα της πόλης, θα εξαρτηθεί πόσο καιρό θα διαρκέσει ακόμα ο χειμώνας. Όσο η μαρμότα βλέπει τη σκιά της, ο χειμώνας θα παρατείνεται.








Ο Murray ξυπνάει κάθε πρωί έχοντας ενθύμιση όσων έκανε την μέρα που πέρασε - ωστόσο κανένας άλλον δεν θυμάται τίποτα, γιατί απλά η προηγούμενη μέρα... ποτέ δεν υπήρξε! Έχει μεγάλο ενδιαφέρον λοιπόν πως ο πρωταγωνιστής αντιμετωπίζει την κατάσταση που του προέκυψε... Ακολουθεί διάφορα στάδια προσαρμογής στη νέα πραγματικότητα, τα οποία μελετητές της ιστορίας παρομοίασαν με φιλοσοφικές απόψεις όπως του Κίρκεγκαρντ, σχετικά με τα στάδια της ανθρώπινης ηθικής εξέλιξης.

Έχοντας λοιπόν υπερβεί την αρχική φάση του τρόμου και της απελπισίας, ο ήρωας της ιστορίας αποφασίζει να εκμεταλλευτεί προς όφελος του το γεγονός πως η μέρα επαναλαμβάνεται συνέχεια: αφού η επόμενη μέρα ποτέ δεν θα υπάρξει, αφού ξυπνήσεις και το ημερολόγιο δείχνει ξανά τη μέρα που πέρασε, ό,τι και να κάνεις θα αφορά εκείνη τη μέρα και μόνο - την επόμενη κανείς δε θα το θυμάται!

Με λίγα λόγια, μπορείς να κάνεις τα πάντα! Ακόμα και τις πιο ακραίες πράξεις, ούτως ή άλλως, εντός 24 ωρών θα έχουν σβηστεί από παντού, σα να μην υπήρξαν ποτέ - εκτός από τη μνήμη σου.








Μπορείς λοιπόν να την πέσεις σε εκείνη την κοπέλα που παρατήρησες στο πλήθος και να την παρασύρεις για ένα ξέφρενο one night stand - και αν δείχνει ότι δεν είναι καμιά "εύκολη", πετάς και καμιά ρομαντική ατάκα τύπου "σ'αγαπάω, είσαι το παν για μένα", αυτή σκαλώνει, κάνετε ξέφρενο σεξ και την επόμενη μέρα.... σε έχει ξεχάσει, σα να μη την γνώρισες ποτέ!

Μπορείς να δοκιμάσεις την τύχη σου με διάφορες. Να προσαρμόσεις την συμπεριφορά σου, να δεις τι ελκύει την κάθε μία, μέσω της δοκιμής και του λάθους, και την επόμενη μέρα (όταν εκείνη θα νομίζει ότι σε βλέπει για πρώτη φορά) να φερθείς με τον τρόπο εκείνο που "έμαθες" (από τις προηγούμενες δοκιμές) πως είναι ο σωστός!







Και αν βαρέθηκες τις γυναίκες, μπορείς να κάνεις άλλα πράγματα. Να παραδοθείς για παράδειγμα στις απολαύσεις του φαγητού - ούτως ή άλλως, την επόμενη μέρα ό,τι θερμίδες έχεις πάρει θα έχουν εξαφανιστεί, και ξανά απ'την αρχή!

Μπορείς να επιχειρήσεις κάποια παράνομη πράξη, να ληστέψεις τίποτα χρήματα ας πούμε, και με αυτά να προφτάσεις να πάρεις το αεροπλάνο και να κάνεις ένα ταξιδάκι - προσοχή όμως, γιατί έχεις μόνο 24 ώρες στην διάθεση σου, μετά θα επιστρέψεις εκεί που βρισκόσουν στην αρχή! Κοίτα να επιλέξεις κοντινούς σε σένα προορισμούς λοιπόν!

Μπορείς να πας όπου επιθυμείς, να παρατήσεις τη δουλειά σου - ας σε απολύσουν, χέστηκες. Βρίσε και το αφεντικό φεύγοντας, βγάλε τα απωθημένα σου, ούτως ή άλλως σε 24 ώρες θα το έχει ξεχάσει και η δουλειά θα είναι ξανά δική σου!








One Day Is More Than 365 Days



Σε κάποια φάση της ταινίας όμως ο πρωταγωνιστής συνειδητοποιεί πως βαρέθηκε. Από ένα σημείο και έπειτα οι απολαύσεις από μόνες τους, ο ατελείωτος ηδονισμός, δεν του λέει κάτι. Το γεύτηκε, τώρα όμως χρειάζεται κάτι περισσότερο ουσιώδες. Γιατί η μέρα εξακολουθεί να επαναλαμβάνεται, αδιάκοπα όπως πριν.








Και εδώ αρχίζουν τα δύσκολα. Γιατί οι απολαύσεις ευνοούν τα μικρά χρονικά διαστήματα γενικά. Μπορείς σε λίγες μόνο ώρες να κάνεις σεξ, να φας μέχρι σκασμού, να πάρεις μια μηχανή και να τρέχεις στις λεωφόρους, να βάλεις τη μουσική στο τέρμα, ή να ανατινάξεις το κτίριο της δουλειάς σου.

Δεν αρκούν όμως λίγες ώρες για να κάνεις έναν άνθρωπο να σε αγαπήσει. Όπως δεν αρκούν λίγες ώρες για να κάνεις τον κόσμο γύρω σου λίγο πιο ανθρώπινο, λίγο πιο όμορφο. Από ένα σημείο και έπειτα επιθυμείς να υπερβείς το αρχικό ατομικίστικο, ηδονοθηρικό στάδιο και να ζήσεις κάτι που να έχει κάποια ουσία παραπάνω, κάτι που να μιλάει βαθύτερα μέσα στην ψυχή σου.

Και αν προσπαθήσεις και διαπιστώσεις πως δεν προλαβαίνεις σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα, πιθανό να σε πιάσει πάλι απελπισία. Ποιό το νόημα να σου ψιθυρίσει μια γυναίκα το βράδυ πόσο σ'αγαπάει, αν το επόμενο πρωινό το έχει ξεχάσει? Ποιός ο λόγος να κάνεις μια όμορφη πράξη, αν από αύριο τα πράγματα είναι πάλι όπως πριν?








Δε θα επεκταθώ περισσότερο στην ταινία και στην εξέλιξη της, για όσους δεν την έχετε δει ακόμα. Εξάλλου το σημερινό θέμα είναι ευρύτερο: Τι θα κάναμε όλοι μας αν βρισκόμασταν σε μια ανάλογη κατάσταση? Πως θα αξιοποιούσαμε την αιώνια εκείνη μέρα που μας δόθηκε?

Θα κάναμε όσα έγραψα στην αρχική παράγραφο? Θα τολμούσαμε να σκοτώσουμε τον χρόνο μας, να αφήσουμε την μέρα να περάσει έτσι, ανούσια και άσκοπα, σα να μην υπήρξε ποτέ, μια σκιά μόνο στην προσωπική μας ιστορία? Και αν επαναλαμβάνεται συνέχεια αυτή η σκιά, τι μένει από μας τους ίδιους? Μια σκιώδης, αδιάφορη ύπαρξη, από εκείνες που δεν αφήνουν κανένα ίχνος πουθενά...

Η αρχική μας αντίδραση ενδεχομένως να ήταν εκείνη της δυσφορίας, ή ακόμα και της απόγνωσης. Όπως έγραψα πριν, πιθανό να σκεφτόμασταν: "γιατί να μην επαναλαμβάνεται εκείνη η ξεχωριστή μέρα που είχα ζήσει τότε και στη θέση της να πρέπει να ζω στο εξής αυτό το τίποτα, μια απλή μέρα όπως η σημερινή που δεν έχει κανένα απολύτως νόημα? Από όλες τις μέρες του κόσμου, γιατί να επαναλαμβάνεται η σημερινή ειδικά??"

Για σκέψου όμως. Είναι έτσι?...

Τελικά οι ξεχωριστές και ιδιαίτερες μέρες είναι λίγες, διάσπαρτες εδώ κι εκεί, σα μικροσκοπικές νησίδες σε μια θάλασσα μονοτονίας, ρουτίνας και ασημαντότητας?

Υπάρχουμε 365 μέρες τον χρόνο, ζούμε τις 30?








H Αιώνια Επιστροφή


Μία από τις γνωστότερες ιδέες που είχε αναπτύξει ο Νίτσε, και αναμφισβήτητα η πιο μυστήρια και εξωτική από τις αντιλήψεις του, ήταν εκείνη της αιώνιας επιστροφής: Δεν υπάρχει άλλη ζωή μετά τον θάνατο. Το μόνο που υπάρχει είναι η επιστροφή του ίδιου, ξανά και ξανά, σαν ένας κύκλος ο οποίος φτάνει στο τέλος και ξεκινάει πάλι από την αρχή, χωρίς σταματημό, μέρος του οποίου είμαστε όλοι μας. Καθετί που ζήσαμε θα επαναληφθεί και θα επαναλαμβάνεται αιώνια, ατέρμονα. Από την μικρότερη, πιο αδιάφορη πράξη, εκείνη που λες δεν έχει την παραμικρή σημασία (να φτιάξεις για παράδειγμα έναν καφέ), μέχρι την μεγαλύτερη και φαινομενικά σημαντικότερη (μια υποτιθέμενη υπογραφή συνθήκης ειρήνης μεταξύ των εθνών του κόσμου), θα επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά, συνέχεια, στον κύκλο της αιωνιότητας.

Είσαι βέβαιος λοιπόν πως επιθυμείς να πράξεις με αυτόν και όχι με τον άλλο τρόπο? Όπως έγραφε ο Μίλαν Κούντερα: "Στον κόσμο της αιώνιας επιστροφής, κάθε κίνηση φέρνει το βάρος μιας αβάσταχτης ευθύνης". 








Μήπως χρειάζεται να αναφέρω εκείνες τις ενδιαφέρουσες Θεωρίες του Χάους, που έχουν αναπτυχθεί τις τελευταίες δεκαετίες στους κλάδους τόσο των φυσικών όσο και των κοινωνικών επιστημών? Εκείνες που τονίζουν πως ακόμα και το μικρότερο, φαινομενικά πιο ασήμαντο γεγονός, μπορεί να έχει πελώριες συνέπειες? Σαν εκείνος ο σβόλος από χιόνι, που καταλήγει να μετασχηματίζεται σε χιονοστιβάδα και παρασέρνει τα πάντα στο διάβα του...

Θα πει εδώ κάποιος: Ρε συ κούνελε, συγγνώμη, αλλά τι συνέπειες μπορεί να έχει για την ανθρωπότητα αν εγώ φτιάξω καφέ και πιώ για το πρωί? Μας δουλεύεις?

Κι όμως! Πες ότι πίνεις τον συγκεκριμένο καφέ. Και σου προκαλεί μια νευρικότητα, μια έξαψη, μια διέγερση. Η έξαψη αυτή σε ωθεί να πεις δυο λόγια παραπάνω και να φλερτάρεις την συνάδελφο σου μετά στην δουλειά, η οποία τυχαίνει να είναι παντρεμένη. Εκείνη διαπιστώνει πως σε γουστάρει. Αυτό έχει ως συνέπεια να τσακωθεί το βράδυ με τον σύζυγο της. Το παιδί τους βλέπει να τσακώνονται, βάζει τα κλάματα και γράφει σχετική έκθεση με αυτό το θέμα την επόμενη μέρα στο σχολείο, που έχει ως αποτέλεσμα να τον κοροιδεύουν οι συμμαθητές του, θεωρώντας τον υπερβολικά μαμόθρεφτο. Σταδιακά δημιουργείται μια προδιάθεση μειονεκτικότητας στο παιδί, την οποία ενισχύει σπίτι η ολοένα και πιο απομακρυσμένη στάση των γονιών του απέναντι του.

Το παιδί μεγαλώνει και τελικά καταλήγει να ακολουθήσει ένα επάγγελμα που αντισταθμίζει τα αισθήματα κατωτερότητας του, με το να του παρέχει κάποια αίσθηση εξουσίας - ας πούμε ότι γίνεται καθηγητής. Ωστόσο δεν είναι καλός σαν καθηγητής και οι μαθητές του τον αντιπαθούν βαθιά. Αυτός αποφασίζει να κόψει ορισμένους στο μάθημα, επειδή τον ενοχλεί που του πηγαίνουν κόντρα, και εκείνοι μένουν δυο χρόνια στην ίδια τάξη. Αργότερα οι νέοι αυτοί βρίσκονται σε αναζήτηση εργασίας και δεν βρίσκουν γιατί το γεγονός πως αποφοίτησαν με δύο χρόνια καθυστέρηση από το σχολείο ενοχλεί τους εργοδότες και δεν τους δίνουν τη δουλειά. Ένας από τους νέους τυχαίνει και έχει οικογένεια που διαθέτει κάποια χρήματα παραπάνω, και τον στέλνουν σε ιδιωτική σχολή. Ο άλλος όμως δε βρίσκει τίποτα, και τελικά μπλέκει με συμμορίες και καταλήγει να σπάει αμάξια και καρέκλες στα γήπεδα... Κάπου εκεί όμως γνωρίζει την μέλλουσα γυναίκα της ζωής του.







Ωραία, ας βάλω μια τελεία εδώ - θα μπορούσε να συνεχίζεται αιώνια η πάνω, υποθετική ιστορία! Η οποία ασφαλώς είναι πλασματική και υπεραπλουστευμένη! Ασφαλώς και δεν είναι "ο καφές" η "αιτία" όλων των πάνω! Σε μια αλυσίδα με μυριάδες κρίκους, δεν υπάρχει "αιτία" και "αποτέλεσμα"! Τα πάντα φέρνουν το ένα στο άλλο, κάθε κίνηση, κάθε ενέργεια, επηρεάζει τους γύρω κρίκους με τη σειρά της, σαν το κύμα της θάλασσας που σπρώχνει τα άλλα κύματα και όλα μαζί προκαλούν την τρικυμία!

Η ουσία είναι πως κάθε πράξη, κάθε κίνηση, αποκτά το δικό της ιδιαίτερο νόημα και στο τελικό, πελώριο Υφαντό του Χρόνου, θα περιλαμβάνεται και κείνη μέσα, μια μικροσκοπική κλωστή ανάμεσα στα δισεκατομμύρια των κλωστών, εξίσου σημαντική με όλες τις υπόλοιπες.








Ας θυμηθούμε και τα λόγια του ίδιου του Νίτσε (από την Χαρούμενη Επιστήμη):

"Αυτό που κάνω ή δεν κάνω τώρα, έχει τόση σημασία για οτιδήποτε επίκειται να συμβεί, όση και το μεγαλύτερο γεγονός του παρελθόντος: μέσα απ'αυτή την φοβερή προοπτική του αποτελέσματος, όλες οι πράξεις φαίνονται εξίσου μεγάλες και μικρές"......

Και αν όλες οι πράξεις, όλες οι συμπεριφορές, η κάθε μία με τα δικά της, μικροσκοπικά κίνητρα, εξυπηρετούν έναν απώτερο σκοπό? Έναν σκοπό τον οποίο είναι αδύνατο να δούμε, όπως είναι αδύνατο να συνειδητοποιήσουμε πως η γη είναι στρογγυλή απλά και μόνο βαδίζοντας απάνω της....?







Αφύπνιση 


Κάπου εδώ το όνειρο τελειώνει. Ξυπνάς, και συνειδητοποιείς πως αφέθηκες σε φαντασιοκοπήματα, σε σκέψεις που έχουν ήδη αρχίσει να θολώνουν μες στη μνήμη σου και να εξατμίζονται σαν άερας που ξεπηδά από δοχείο.

Κοιτάζεις το ρολόι και σου περνάει φευγαλέα η σκέψη: "έχει γούστο!". Παρατηρείς την ημερομηνία: ναι λοιπόν, έχει έρθει η επόμενη μέρα! Για μια στιγμή μονάχα σου πέρασε από το μυαλό η τρελή ιδέα πως η μέρα θα μπορούσε να επαναλαμβάνεται!

Δεν ήταν όμως παρά μια φαντασίωση, τίποτα παραπάνω. Μια νέα μέρα ξεκινά...


It's a new dawn

It's a new day

It's a new life

For me...

And I'm feeling good








~

2 σχόλια:

  1. πολυ ενδιαφερουσα αναρτηση κουνελε!
    την ειχα δει παλια την ταινια, η αληθεια ειναι πως δεν τρελαθηκα αλλα μου αρεσε το νοημα της.


    το highlight της αναρτησης ηταν το παρακατω
    ''Τελικά οι ξεχωριστές και ιδιαίτερες μέρες είναι λίγες, διάσπαρτες εδώ κι εκεί, σα μικροσκοπικές νησίδες σε μια θάλασσα μονοτονίας, ρουτίνας και ασημαντότητας?

    Υπάρχουμε 365 μέρες τον χρόνο, ζούμε τις 30?''

    και η εικονα του Ουροβορου οφι πολυ επιτυχιμενη!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Ευχαριστώ Ψιψίνα! Μου διέφευγε η επίσημη ονομασία του φιδιού που τρώει την ουρά του (σύμβολο της κυκλικής επιστροφής) - Ουροβόρος όφις λοιπόν!

      Διαγραφή