Ο Μικρός Νέμο και ο Κόσμος των Ονείρων

Ήταν στο λυκαυγές του 20ου αιώνα, πάνω από 100 χρόνια πριν, όταν οι αδερφοί Ράιτ έδειξαν στον κόσμο τον τρόπο να πετάει και ο Σίγκμουντ Φρόυντ μελέτησε τις νυχτερινές εξορμήσεις στον κόσμο των ονείρων... Μα την ίδια ακριβώς εποχή, ένας άλλος χαρακτήρας, ζωγραφισμένος στην επιφάνεια μιας εφημερίδας, ήταν υπεύθυνος για τις πτήσεις χιλιάδων παιδιών στον κόσμο των ονείρων και της φαντασίας.

Ήταν ο μικρός Νέμο, ένας από τους πρώτους, αρχέγονους χαρακτήρες της νεογέννητης ακόμα τέχνης των Κόμικς. Δημιούργημα του Αμερικανού πρωτοπόρου Winsor McCay, ο μικρός Νέμο γεφύρωσε τον κόσμο του Φρόυντ και των αδερφών Ράιτ, εκτοξεύοντας τη παιδική φαντασία σε όρια που άγγιζαν τα σύννεφα – και ακόμα παραπέρα.

Το στριπ ξεκινούσε πάντα με το Νέμο (“Nemo” σημαίνει «Κανένας», στα λατινικά) στο κρεβάτι του, έτοιμο να αποκοιμηθεί, όταν ξαφνικά τα όρια ανάμεσα στον κόσμο του πραγματικού και εκείνου της φαντασίας έλιωναν σαν παγωτό στον ήλιο – και τότε συνέβαιναν πάντα τα πιο απίστευτα πράγματα. Ο Νέμο έκανε ταξίδια σε κόσμους μαγικούς, ξεχειλίζοντες χρώματα και σύμβολα, ιχνηλατώντας τα όνειρα με έναν τρόπο που ακόμα και ο Φρόυντ θα ζήλευε. Όλοι οι αρχέγονοι φόβοι των ονείρων βρίσκονταν εκεί – για παράδειγμα, η πτώση, ή το βύθισμα σε σκοτεινά νερά – μα στις ιστορίες του Νέμο μετατρέπονταν σε αφορμές για να ξετυλιχτούν τα πλέον απίθανα, φανταστικά σκηνικά.

Στο τέλος κάθε ιστορίας, ο Νέμο πάντα ξυπνούσε στο κρεβάτι του, συνειδητοποιώντας πως ήταν «όλα ένα όνειρο» - μέχρι την επόμενη φορά.

Οι πειραματισμοί του McCay, τα πολύχρωμα, φαντασμαγορικά σχέδια που φανερώνουν την επιρροή της Art Nouveu, το πλήθος από υπέροχα πλάσματα που συνοδεύουν το Νέμο στα ταξίδια του... προσπαθήστε να φανταστείτε τι σήμαιναν όλα αυτά για ένα παιδί της εποχής, εκεί, στα χρόνια ανάμεσα στο 1905 και το 1914 που έτρεξε η σειρά, μια εποχή που ακόμα και ο κινηματογράφος βρισκόταν στο πολύ πρώιμο του στάδιο. Αρκεί να συλλογιστούμε τη σημασία που έχει η ανάπτυξη της φαντασίας, για την εξέλιξη της νοημοσύνης, και τότε ίσως πάρουμε μια ιδέα.

Ποιά υπήρξε η κληρονομιά του Μικρού Νέμο; Πελώρια. Έναν αιώνα μετά, ένας άλλος μάγος, ο άνθρωπος που βρισκόταν πίσω από την εικαστική τρέλα των Monty Python, ο Terry Gilliam, είχε αυτά να πει για τον Μικρό Νέμο: 

«Πολύ πριν τη δεκαετία του 60 και την έφοδο των παραισθησιογόνων, υπήρχε ο μικρός Νέμο. Έμαθα να κατανοώ την απεριόριστη ρευστότητα του «αληθινού κόσμου», ενώ παράλληλα προσπαθούσα να κατανοήσω την εύπλαστη αρχιτεκτονική του Winsor McCay. Τα νυχτερινά ταξίδια του Νέμο είχαν καταστήσει τα ναρκωτικά και τον βουδισμό αχρείαστο».

Ο Μικρός Νέμο εξακολουθεί να μας θυμίζει, έναν αιώνα μετά, πως η πραγματικότητα ποτέ δεν είναι τόσο πεζή όσο νομίζουμε ορισμένες φορές - αρκεί να έχουμε τα μάτια ενός παιδιού για να σηκώσουμε το γκρίζο παραπέτασμα της και ρίξουμε μια κλεφτή ματιά παραπέρα. Έστω για λίγο. Τότε θα δούμε πλήθος από χρώματα, σχήματα, φαντασμαγορικούς χαρακτήρες και έναν ατελείωτο κόσμο που περιμένει να τον εξερευνήσουμε.

Θα μου πείτε: Μα αυτά δεν είναι παρά ονειροφαντασίες. Η πραγματικότητα είναι άλλη. Είναι η πόλη, τα κτίρια, το άγχος, οι δουλειές, οι υποχρεώσεις, τα τρεξίματα, καθώς και εκείνο το έρμο, κακομοίρικο διάλειμμα για διακοπές. Ίσα για να γεμίσουν οι μπαταρίες. Είναι εκείνες οι μισοσκισμένες προεκλογικές αφίσες στους τοίχους. Είναι τα πρόσωπα που βλέπουμε να παρελαύνουν στους τηλεοπτικούς μας δέκτες. Είναι οι σχέσεις που συνάπτουμε με τους άλλους - άλλες αληθινές, άλλες παροδικές, άλλες επίπλαστες. Είναι ο καθημερινός καταιγισμός πληροφοριών - κάπου, σ' ένα μέρος, μια πόλη βομβαρδίζεται. Μοιραζόμαστε μια εικόνα στο Facebook, λέμε "πω, κρίμα" και μετά προχωράμε στην επόμενη ασχολία μας.

Η πραγματικότητα δεν είναι οι στρογγυλοί, ρευστοί χαρακτήρες του Winsor McCay. Η πραγματικότητα είναι τετράγωνη. Με ορθές, καλά υπολογισμένες, γωνίες. Τα άλλα συνιστούν παιδικά όνειρα. Όνειρα ενός μικρού Νέμο. Αυτό θα μου πείτε.

Μα εγώ θα διαφωνήσω μαζί σας.

Στην πραγματικότητα ο "Μικρός Νέμο" δεν θα έπρεπε να αντιμετωπίζεται ως κόμικς για παιδιά. Το κοινό του θα έπρεπε να είναι οι ενήλικες. Κι αυτό γιατί τα παιδιά θα το καταλάβουν, ούτως ή άλλως. Τα παιδιά χρωματίζουν τον κόσμο με τη φαντασία τους, γνωρίζουν τη λέξη "ελευθερία" μέσα απ' το παιχνίδι τους. Κατέχουν το μαγικό ραβδί.

Πολλοί ενήλικες όμως όχι. Έχουν ξεχάσει πως είναι να γυρνάς εδώ κι εκεί, χωρίς πλάνο, πέρα από το ωράριο της καθημερινής ρουτίνας, σαν άλλοι εξερευνητές. Έχουν λησμονήσει πως είναι να δημιουργείς μορφές από το τίποτα, με τη σκέψη σου, με τη φαντασία σου, και να τους εμφυσάς ζωή. Νομίζουν πως, τώρα πια, τα ξέρουν όλα. Πως ο κόσμος είναι αυτός που είναι και το καλύτερο που έχουν πια να κάνουν είναι να προσαρμοστούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Να πράττουν όπως όλοι. Να σκέφτονται όπως όλοι. Να οικοδομούν τις μικρές, ανόητες κοσμοθεωρίες τους, δημιουργώντας φίλους και εχθρούς, οχυρωμένοι πίσω απ' τα κάστρα του δογματισμού τους. Νιώθοντας έτσι προστασία, νιώθοντας δύναμη.

Κάστρα γκρίζα, κάστρα ατσάλινα... μα, για δες. Κάποιες φορές, ένα απλό φύσημα ενός παιδιού μπορεί να τα ρίξει κάτω.

Έτσι έκανε, έστω για λίγο, έστω σ' έναν βαθμό, ο "Μικρός Νέμο", 100 χρόνια πριν. Φανερώνοντας τη πολλαπλότητα των κόσμων πάνω σε ένα επίπεδο χαρτί, πλουτίζοντας τη φαντασία των παιδιών, ο Νέμο κατέστησε φανερό πως ο κόσμος γίνεται ν’ αλλάξει... Γιατί κάθε αλλαγή πηγάζει πρώτα και πάνω απ' όλα από τη δύναμη να φαντάζεσαι το διαφορετικό. Είναι πάντα το πρώτο βήμα. Αν δε το φανταστείς πρώτα... δε πρόκειται να γίνει ποτέ.

Μα, για δες. Ξημέρωσε. Το φως μπαίνει απ' το παράθυρο. Πρέπει να ξυπνήσεις. Ήταν όλα ένα όνειρο.

Μεταξύ όμως... Ξέρεις πως δεν ήταν.