7 Ιουνίου 2014

100 Έργα Ορόσημα στην Ιστορία της Ζωγραφικής, μέρος I


Ιστορία της ζωγραφικής, Μεσαίωνας και Αναγέννηση, φονικό κουνέλι


Αγαπώ την ιστορία της τέχνης. Κάθε ιστορία είναι ενδιαφέρουσα, βασικά, ακόμα και αν πρόκειται για τη Μεγάλη Ιστορία του Αρακά. Μα ειδικά στην εξέλιξη της ζωγραφικής, στο πλήθος των μεταμορφώσεών της από εποχή σε εποχή, διακρίνουμε ίσως εντονότερα από πουθενά αλλού κάτι από εκείνη την αρχέγονη προσπάθεια του ανθρώπου να κατανοήσει και να υπερβεί ταυτόχρονα τη Φύση, να μετουσιώσει το αόρατο και υπεραισθητό σε κάτι γήινο, κατανοητό, προσβάσιμο με τις αισθήσεις μας – ενώ παράλληλα προσπαθεί να μεταμορφώσει το ορατό και φυσικό σε κάτι πνευματώδες.

Η ζωγραφική εμπεριέχει την απάντηση στο ερώτημα που δεν γίνεται να θέσουμε – καθώς, τη στιγμή εκείνη που το θέτουμε, το ερώτημα μεταμορφώνεται, αλλάζει, μετατρέπεται σε κάτι άλλο. Μας κλείνει το μάτι παιχνιδιάρικα, υψώνει λίγο την αέρινή του φούστα, σα νύμφη του δάσους, σαν Αφροδίτη στο Κοχύλι, αφήνοντάς μας να πάρουμε ίσα μια σύντομη ματιά από το κάλλος που κρύβεται από κάτω, κι έπειτα φεύγει, τινάσσοντας τα πόδια της χορευτικά.

Ο Πλάτωνας την αντιπαθούσε – θεωρούσε πως η ζωγραφική συνιστά μίμηση του κόσμου των αισθήσεων, ένα είδωλο στον καθρέπτη, μία παραμυθένια εξιδανίκευση, απομακρύνοντάς μας από την πραγματικότητα, βυθίζοντάς μας σ’ έναν πλασματικό κόσμο. Μα υπήρξε πλήθος δημιουργών, ξεκινώντας από τα χρόνια της Αναγέννησης, που επηρεάστηκαν από εκείνη την πλατωνική διάσταση μεταξύ του φυσικού κόσμου των αισθήσεων και του ιδεατού κόσμου της σκέψης. Για τους δημιουργούς αυτούς η ζωγραφική ήταν το Κλειδί που εφάρμοζε τέλεια στη μυστική κλειδαριά ανάμεσα στους δύο κόσμους – οι εικόνες της δε συνιστούσαν απάτη, μα μια βουτιά στην κρυφή πραγματικότητα του κόσμου, σαν ένα όνειρο που φανερώνει μια αλήθεια που πρότερα αγνοούσες. Σαν άλλη θρησκεία, μπορούσε να αποκαλύψει την Ουσία των πραγμάτων... μόνο που δεν την φανέρωνε με λόγια, δεν γινόταν δόγμα, δεν ζητούσε πίστη και υπακοή – άφηνε σε σένα να τη συλλάβεις, να την επεξεργαστείς, να την κατανοήσεις.

Ή τουλάχιστον έτσι ήταν τα πράγματα για ένα διάστημα. Στην πορεία όμως, με το πέρασμα των χρόνων, των αιώνων, έκαναν την εμφάνισή τους κάποιοι άλλοι ζωγράφοι που άφησαν αγανακτισμένοι τα πινέλα τους και φώναξαν με μια φωνή: «ο κόσμος που φανερώνετε μέσα απ’ τις εικόνες σας είναι όντως ψεύτικος! Μια απάτη, μια εξιδανίκευση! Μα το πρόβλημα δεν είναι η ζωγραφική αυτή καθ’ εαυτή, το πρόβλημα δεν είναι η τέχνη – μα ο τρόπος που επιλέγετε να την παρουσιάσετε!». Παραφράζοντας ελαφρώς τον Μαρξ, θα μπορούσαμε να πούμε πως «το θέμα δεν είναι να κατανοήσουμε τον κόσμο μέσα από την τέχνη, μα, αλλάζοντας την τέχνη, να αλλάξουμε τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο». Οι δημιουργοί αυτοί υπήρξαν οι μεγάλοι πρωτοπόροι. Αναδιαμορφώνοντας την πορεία της ζωγραφικής, βοήθησαν να δούμε τον κόσμο με άλλο μάτι.

Μας πήγαν βαθύτερα στην πραγματικότητα; Το ταξίδι, δια μέσω των αιώνων, έφτασε στον προορισμό του; Κατανοήσαμε κάποια βαθύτερη αλήθεια των πραγμάτων; Τελικά υπάρχει κάποια μορφή τέχνης περισσότερο «αληθινή» συγκριτικά με κάποια άλλη;...

Μεταξύ μας, τι σημασία έχει, από τη στιγμή που η διαδρομή υπήρξε τόσο απολαυστική! Ελάτε λοιπόν μαζί μας, να θυμηθούμε ορισμένους από τους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της διαδρομής... Θα μιλήσουμε για ορισμένα από τα έργα και τους ζωγράφους που χάραξαν την ιστορία της Ζωγραφικής!

Επέλεξα 100 συνολικά έργα. Λόγω έκτασης, θα χωρίσουμε το αφιέρωμα σε τέσσερις συνέχειες. Τα έργα που θα παρουσιάσουμε υπήρξαν καθοριστικά, επιδραστικά και μνημειώδη. Έργα-ορόσημα που λέμε και στον τίτλο... Μα, «ορόσημο» δε συνεπάγεται απαραίτητα «καλύτερο». Η επιλογή των έργων εμπεριέχει ασφαλώς ένα μεγάλο μερίδιο υποκειμενικού παράγοντα από την πλευρά μου, σε συνδυασμό με την ιστορική επιρροή και την αναγνωρισιμότητα αρκετών από αυτά, δια μέσω των αιώνων. Σε γενικές γραμμές εστίασα σε έργα που θα λέγαμε «χαρακτηριστικά» των ζωγράφων, χωρίς απαραίτητα να συνιστούν τα καλύτερά τους, ή τα μόνα για τα οποία αξίζει να ενδιαφερθεί κανείς – το «όμορφο» και το «καλύτερο» στη τέχνη δε μπορεί παρά να είναι θέμα γούστου, ασφαλώς. Δημιουργοί όπως ο Καραβάτζιο, ο Ρούμπενς ή ο Ντελακρουά υπήρξαν επιδραστικοί για το σφαιρικό τους έργο, τις ιδέες και τις τεχνικές καινοτομίες τους, όχι για το ένα ή δυο μεμονωμένα «έργα-χιτάκια». Ωστόσο η παρουσίαση δεν μπορεί παρά να αγγίξει την κορυφή του παγόβουνου – επέλεξα λοιπόν ορισμένα από τα γνωστότερά τους έργα, με κριτήριο να αντιπροσωπεύουν όσο γίνεται το γενικότερο ύφος και στυλ των δημιουργών τους.

Στόχος είναι αφενός να μάθουμε τους λόγους για τους οποίους τα έργα και οι ζωγράφοι αυτοί υπήρξαν σημαντικοί  και επιδραστικοί... Και αφετέρου, να κάνουμε ένα όμορφο ταξίδι στον χρόνο – γνωρίζετε πόσο μου αρέσουν αυτά τα τελευταία!

Και – ποιος ξέρει. Βλέποντας τα έργα, παρατηρώντας την εξέλιξή τους χρονολογικά και την πορεία τους δια μέσω των χρόνων, ίσως πάρουμε κι μεις μια γρήγορη ματιά από εκείνη τη τσαχπίνα Νύμφη που σας περιέγραψα, που τρέχει εδώ κι εκεί, χορεύοντας υπό τους μαυλιστικούς ήχους του Πάνα και υψώνοντας παιχνιδιάρικα τη φούστα της. Οι μεταμορφώσεις της είναι οι ίδιες οι μεταμορφώσεις του ανθρώπου, ενώ αποπειράται να ερμηνεύσει τα όνειρά του για τον κόσμο. Ο χορός της αντηχεί στον ρυθμό της αιωνιότητας.

Πάμε λοιπόν να χορέψουμε μαζί της.



Πρώτος Σταθμός – Προ-Αναγεννησιακή Περίοδος


1 # Giotto - Ο Επιτάφιος Θρήνος [The Lamentation of Christ, 1303-05]
Παρεκκλήσιο Scrovegni, Πάδουα, Ιταλία





Στην τέχνη (όπως παντού) δεν υπάρχει παρθενογένεση και καθετί έχει επηρεαστεί από κάτι άλλο, το οποίο προϋπήρξε. Ωστόσο, ανά περιόδους, εμφανίστηκαν κάποιες φιγούρες που, αντί να κάνουν ένα βήμα προς τα μπρός, έκαναν άλματα ολόκληρα.

Τέτοιος υπήρξε ο Φλωρεντίνος Giotto. Ο πρώτος «σταρ» των ζωγράφων, αναγνωρίσιμος και περιζήτητος στους σύγχρονούς του, σε μια περίοδο που ο «καλλιτέχνης» θεωρείτο ακόμα «τεχνίτης», ανώνυμος, ένα απλό όργανο της Εκκλησίας. Ο Τζιότο επηρεάστηκε από την βυζαντινή τέχνη, μα στην απόδοση των μορφών και τη χρήση του πινέλου, πήγε πολλά βήματα πιο πέρα. Δείτε τον πίνακα. Οι άγγελοι στον ουρανό φαντάζουν σχεδόν τρισδιάστατοι, σε μια εποχή που δεν είχε ακόμα ανακαλυφτεί η προοπτική και τα έργα παρουσιάζονταν επίπεδα. Το έργο σου δίνει την αίσθηση πως εξελίσσεται σ’ έναν πραγματικό – σχεδόν – χώρο, κάτι απόλυτα ασυνήθιστο ως τότε, ενώ τα πρόσωπα των μοιρολογούντων φανερώνουν μια ψυχολογική διείσδυση κι έναν ρεαλισμό σπάνιο για τα δεδομένα των καιρών.

Μετά τον Τζιότο τίποτα δε θα ήταν ίδιο, ποτέ ξανά. Μα οι καινοτομίες του άργησαν να εδραιωθούν στις αντιλήψεις και πρακτικές του κόσμου.


2 # Duccio – Maestà [1308]
Μουσείο του Καθεδρικού της Σιένα, Σιένα, Ιταλία




Σύγχρονος του Giotto, μεταβαίνοντας από τη Φλωρεντία στη γειτονική της Σιένα, ο Ντούτσιο πατούσε πιο γερά στο παρελθόν. Το στυλ του γεφυρώνει πλήρως τη βυζαντινή τέχνη, με διάσπαρτα στοιχεία εκείνης που θα ακολουθούσε. Παρατηρώντας το συγκεκριμένο έργο, διακρίνουμε τους προσκυνητές που βρίσκονται ο ένας πίσω από τον άλλο, δίνοντας μια πρώιμη αίσθηση βάθους, μα και το θρόνο της Παναγίας, που φαίνεται να σπάει τους κανόνες της επίπεδης, ανάγλυφης απεικόνισης.

Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε τον Ντούτσιο ως τον ζωγράφο που έσπρωξε τη βυζαντινή τέχνη στα όριά της – μετά τα πάντα έμελλε ν’ αλλάξουν.



3 # Simone Martini, Lippo Memmi  – Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου [Annunciation, 1333]
Πινακοθήκη Ουφίτσι, Φλωρεντία, Ιταλία




Ο «Ευαγγελισμός» των Σιμόνε Μαρτίνι και Λίπο Μέμι ανήκει αναμφισβήτητα στα ωραιότερα δείγματα της προ-αναγεννησιακής τέχνης. Λαμποκοπά με το χρυσαφί του χρώμα και σε εντυπωσιάζει με την ωραιότητα των μορφών του. Ασφαλώς τα θρησκευτικά θέματα υπήρξαν ο κανόνας τότε, ενώ η χρυσαφιά απόχρωση ήταν χαρακτηριστικό άφθονων προγενέστερων έργων της αγιογραφίας και της βυζαντινής τέχνης...

Μα οι λεπτομέρειες είναι εκείνες που κάνουν τη διαφορά. Για παράδειγμα, η αινιγματική, ασυνήθιστη έκφραση στο πρόσωπο της Παναγίας... Ή το βάζο με τα λουλούδια και το βιβλίο που κρατά στο χέρι της, απεικονιζόμενα με απόλυτο ρεαλισμό, έχοντας προοπτική και αίσθηση βάθους, δίνοντας την αίσθηση ενός αληθινού, μα και ιδεατού παράλληλα χώρου – στο μεταίχμιο της προγενέστερης τέχνης και εκείνης που θα ακολουθούσε...

Η Ζωγραφική, στο σύνολό της, λίγες φορές κατόρθωσε να συνταιριάξει τόσο αποτελεσματικά το ονειρικό με το αληθινό.


4 # Ambrogio Lorenzetti - Η Αλληγορία της Καλής Κυβέρνησης [The Allegory Of Good Government, 1338-39]
Palazzo Pubblico, Σιένα, Ιταλία




Ένας ακόμα από τους ζωγράφους της σχολής της Σιένα, ο Λορεντζέτι απέδωσε εν έτει 1338 ένα από τα ωραιότερα έργα της μεσαιωνικής περιόδου, παρουσιάζοντάς μας την αλληγορική μορφή μιας Πολιτείας και της διακυβέρνησής της, σε μια περίοδο που κυριαρχούσαν σχεδόν εξ’ ολοκλήρου τα θρησκευτικά θέματα. Η προοπτική δεν είχε ακόμα ανακαλυφτεί, ωστόσο η αίσθηση βάθους αποδίδεται με έναν παιδικό σχεδόν τρόπο, με τα κτίρια να μικραίνουν το ένα πίσω από το άλλο, σα σπιρτόκουτα.

Πίνακας γεμάτος λεπτομέρειες, που μπορείς να παρατηρείς με τις ώρες και να χάνεσαι στα βάθη και τους συμβολισμούς του.


5 # Limbourg Brothers – Μάιος [May, γύρω στο 1410]
Μουσείο Κοντέ, Ανάκτορο του Σαντιγί, Σαντιγί, Γαλλία (για λόγους συντήρησης δεν εκτίθεται πλέον)




Η ονειρική αυτή εικόνα που βλέπουμε, προέρχεται από το χειρόγραφο με τίτλο “Tres Riches Heures”, και συνιστά μέρος μιας σειράς που εντάσσεται στον λεγόμενο «Διεθνή Γοτθικό Ρυθμό». Το γοτθικό στυλ εικονογράφησης, έχοντας επηρεαστεί από τη λεπτότητα και την κομψότητα του ύφους ζωγράφων όπως ο Simone Martini (βλέπε #3), φαντάζει βγαλμένο από κάποιο όνειρο ή όραμα. Ο κόσμος που απεικονίζει είναι γεμάτος λεπτομέρειες και πλούσια χρώματα, φανερώνοντας μια αγάπη για τη φύση, που θα γινόταν ακόμα μεγαλύτερη στις δεκαετίες που θα ακολουθούσαν (περισσότερα για την γοτθική τέχνη μπορείτε να διαβάσετε εδώ).

Τα δέντρα όμως, όλα όμοια το ένα με το άλλο, τα κτίρια που χάνονται στο βάθος, τα άλογα και οι άνθρωποι, ίδιοι στις εκφράσεις τους ο ένας με τον άλλον... μοιάζουν σχεδόν ψεύτικοι. Σαν Ιδεατοί Τύποι. Ονειρικοί. Ένας κόσμος απομακρυσμένος από την πραγματικότητα, αγγίζοντας τα όρια της ποίησης.

Η Αναγέννηση όμως βρισκόταν προ των πυλών, και μαζί της, το όνειρο θα γινόταν, για λίγο έστω, πραγματικότητα.



Δεύτερος Σταθμός – Πρώιμη Αναγέννηση

6 # Masaccio – Η Αγία Τριάδα [The Holy Trinity, 1425-28]
Εκκλησία της Santa Maria Novella, Φλωρεντία




Eίχα τη τύχη να δω το έργο αυτό πέρυσι, στη διάρκεια ενός ταξιδιού μου στη Φλωρεντία (κλικ εδώ για την περιγραφή του ταξιδιού). Καταμεσής ενός μισοφωτισμένου, μισοσκότεινου ναού, φαντάζει σχεδόν ερχόμενο από έναν άλλο κόσμο. Ο Μαζάτσιο πέθανε νέος, μα με τα λίγα έργα του επηρέασε τον κόσμο της ζωγραφικής όσο ελάχιστοι μετά από αυτόν.

Η πρωτόγνωρη για τα δεδομένα των καιρών γεωμετρικότητα της σύνθεσης, η συνολική αίσθηση συμμετρίας και η τέλεια απεικόνιση του βάθους, όπως βλέπουμε στη θολωτή σκεπή πίσω από τη μορφή του Χριστού, παρείχαν μια ψευδαίσθηση τρισδιάστατου χώρου. Ακόμα και αν οι φιγούρες φάνταζαν κάπως ψυχρές και ακίνητες, σα χαραγμένες μες στο ξύλο, είναι γεγονός πως οι καινοτομίες του Μαζάτσιο άλλαξαν για πάντα την ιστορία της τέχνης.


7 # Masaccio – Η αποπομπή του Αδάμ και της Εύας απ' τον Παράδεισο [The Expulsion of Adam and Eve From Paradise, 1427]
Παρεκκλήσιο Brancacci, Santa Mariadel Carmine, Φλωρεντία




Αν η «Αγία Τριάδα» του Μαζάτσιο εντυπωσίασε τον κόσμο με την πρωτοποριακή απεικόνιση του χώρου, ο «Αδάμ και η Εύα» του χαράχτηκαν για πάντα στη συλλογική μνήμη για το αίσθημα που αποπνέουν, τις εκφράσεις των προσώπων τους, τη κίνηση του σώματός τους. Εδώ οι φιγούρες φαντάζουν ζωντανές – σχεδόν ακούς τις φωνές τους, σχεδόν νιώθεις τη ντροπή τους. Κοιτάζοντας τα πρόσωπα του Αδάμ και της Εύας, η επιρροή των εκφράσεων του Giotto (βλέπε #1) είναι αισθητή – ενώ ύστεροι καλλιτέχνες όπως ο Μιχαήλ Άγγελος θα επηρεάζονταν καθοριστικά από την πλαστικότητα των σωμάτων του Μαζάτσιο.



8 # Paolo Uccello – Η Μάχη του Σαν Ρομάνο [The Battle Of San Romano, περίπου 1438-1440]
Το έργο αποτελείται από 3 πίνακες. Ο εικονιζόμενος βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου και οι άλλοι 2 στο Ουφίτσι και το Λούβρο





H Αναγέννηση άρχισε να μελετά τους κανόνες του φυσικού κόσμου και κάποια στιγμή, ανακάλυψε επιτέλους τους νόμους της προοπτικής. Οι πρώιμοι αναγεννησιακοί ζωγράφοι, ενθουσιασμένοι, πειραματίστηκαν με τη νέα τους ανακάλυψη, σπρώχνοντάς την στα απόλυτά της όρια. Το ερώτημα που τίθετο πλέον ήταν: «πως γίνεται να αποδοθεί μια άρτια και αρεστή στο μάτι σύνθεση, υπακούοντας ταυτόχρονα στους κανόνες της προοπτικής και προσπαθώντας να είναι όσο περισσότερο "ρεαλιστική" γίνεται;»

Τα πειράματα δεν απέδωσαν πάντοτε καρπούς, καθώς η «πραγματικότητα» δεν είναι απαραίτητα ευχάριστη στο μάτι. Ζωγράφοι όμως όπως ο Πάολο Ουτσέλο έμειναν στην ιστορία για την επιμονή τους να σπρώξουν τις νέες τους ανακαλύψεις στο απώτατό τους όριο. Η «Μάχη του Σαν Ρομάνο», το πρώτο από τα τρία μέρη του έργου που βλέπουμε εδώ, ξεχειλίζει γεωμετρική ακρίβεια. Κάθε λόγχη υπακούει σε γεωμετρικούς κανόνες, τα άλογα και οι άνθρωποι απεικονίζονται σε τέλεια προοπτική, ενώ ένας πεσμένος στο έδαφος στρατιώτης δίνει την αίσθηση του τρισδιάστατου. Λένε πως ο Ουτσέλο αφιέρωνε πολύ καιρό ατελείωτης μελέτης, κάνοντας γεωμετρικούς υπολογισμούς, τραβώντας γραμμές, προσπαθώντας να κατασκευάσει ένα έργο με απόλυτη επιστημονική ακρίβεια.

Το αποτέλεσμα, όσο εντυπωσιάζει, άλλο τόσο σου μεταδίδει μια κάποια αίσθηση ενός ψυχρού υπολογισμού. Ωστόσο, ακόμα και αν τα άλογα θυμίζουν κάπως τα «αλογάκια του καρουζέλ», όπως έχει ειπωθεί κατά καιρούς, το έργο του Ουτσέλο παραμένει ένα από τα εντυπωσιακότερα και πιο χαρακτηριστικά της εποχής του. Η τέχνη είχε πια αφήσει τις θρησκευτικές της, γεροντίστικες εμμονές, και ατένιζε τη φύση με τα ερευνητικά μάτια ενός παιδιού.


9 # Paolo Uccello – Ο Άγιος Γεώργιος και ο Δράκος [Saint George And The Dragon, 1456]
Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου




Έργο που φαντάζει βγαλμένο από κάποιο παραμύθι, ο «Άγιος Γεώργιος και ο Δράκος» εγκαταλείπει την πολυπλοκότητα και τον εντυπωσιασμό και επιλέγει στη θέση τους τη χάρη και την αισθητική αρμονία. Η γεωμετρική προοπτική (που βλέπουμε χαρακτηριστικά στη στάση του αλόγου) συνδυάζεται μοναδικά με μια σύνθεση γεμάτη ομορφιά, επική και λυρική συνάμα. Συγκριτικά με τη «Μάχη του Σαν Ρομάνο», το έργο χάνει σε εντυπωσιασμό, μα κερδίζει σε γοητεία.

Πίνακες όπως αυτός θα έδειχναν το δρόμο για το μέλλον, παντρεύοντας τη γεωμετρία με την ομορφιά, θέλοντας να πετύχουν κάποια μορφή ανώτερης, συνολικής αρμονίας.


10 # Fra Angelico – Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου [The Annunciation, περίπου 1450]
Μοναστήρι του Αγίου Μάρκου, Φλωρεντία





Από τις επικές μελέτες του Ουτσέλο μεταβαίνουμε σε ένα έργο που ξεχειλίζει χάρη κι αρμονία. Παροδικά, μας δίνεται η αίσθηση πως κατευθυνθήκαμε πάλι πίσω, στα χρόνια του Μεσαίωνα. Ο Φρα Αντζέλικο υπήρξε λιγότερο καινοτόμος συγκριτικά με άλλους ζωγράφους των καιρών του, μα τα έργα του επαναφέρουν μέσα τους το στοιχείο εκείνο που δίνει στη ζωγραφική την ομορφιά της: μια σχεδόν αρχέγονη αίσθηση μυστηρίου και ιδεαλιστικής χάρης.

Από αυτή την οπτική, μπορούμε να θεωρήσουμε τον Fra Angelico επίγονο του Simone Martini (βλέπε #3), συνδυάζοντας ωστόσο στις γεμάτες χάρη μορφές του μια αίσθηση βάθους (βλέπε τις κολώνες που πάνε προς τα πίσω), χαρακτηριστική της πρώιμης Αναγέννησης. Ο Φρα Αντζέλικο χρησιμοποίησε την προοπτική τόσο όσο χρειαζόταν – η ομορφιά και η αλήθεια όχι των αισθήσεων, μα του νου και της ψυχής, παραμένει γι’ αυτόν το πρώτο και σημαντικότερο στοιχείο της ζωγραφικής. Το συναίσθημα, όχι ο ρεαλισμός.


11 # Jan van Eyck – Πορτραίτο των Αρνολφίνι [The Arnolfini Portrait, 1434]
Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου





Αν η κατάταξή μας περιελάμβανε όχι 100, μα 20 έργα, οι «Αραβώνες των Αρνολφίνι» του Βαν Άυκ να είστε βέβαιοι πως θα βρίσκονταν ανάμεσά τους. Τον καιρό που η Ιταλία ανακάλυπτε τους κανόνες της προοπτικής και της απόδοσης του χώρου και της αρμονίας, η βόρεια Ευρώπη, η Ολλανδία και η Φλάνδρα, ανακάλυπταν τη μαγεία του χρώματος και της ρεαλιστικής απόδοσης της λεπτομέρειας – της παραμικρής λεπτομέρειας, τόσης που δεν είχε δει ποτέ ξανά ο κόσμος.

Κάθε μικροσκοπική υφή, κάθε γυαλάδα, κάθε ύφασμα, μέχρι και το τρίχωμα από το σκυλάκι, αποδίδονται με πρωτόγνωρη λεπτομέρεια από τον Βαν Άυκ – κάτι που θα γινόταν χαρακτηριστικό της βορειοευρωπαϊκής τέχνης γενικά. Ακόμα πιο συναρπαστικό στον συγκεκριμένο πίνακα είναι τα εφέ του. Ο καθρέπτης στο βάθος απεικονίζει τον ίδιο τον ζωγράφο και τις πλάτες των μοντέλων του, ενώ τους σχεδιάζει. Αξίζει να δείτε την εικόνα μεγενθυμένη [κλικ πάνω της] και να τον παρατηρήσετε.

Πως κατόρθωσε ο Βαν Άυκ να αποδώσει τόση λεπτομέρεια; Η απάντηση βρίσκεται στην τεχνική της ελαιογραφίας, χάρη στην οποία έγινε δυνατή η διαρκής παρέμβαση πάνω στο έργο και η πρόσθεση απανωτών πινελιών, τόσων όσων επιθυμούσε ο ζωγράφος. Το λάδι και η τεχνική του γρήγορα διαδόθηκαν στο Νότο και άλλαξαν για πάντα τη μορφή της ζωγραφικής – ως τις μέρες μας.


12 # Rogier van der Weyden – Η Αποκαθήλωση [The Deposition, 1435]
Μουσείο Πράδο, Μαδρίτη





Mένουμε για λίγο στον Βορρά. Η «Αποκαθήλωση» του Φλαμανδού Ρογήρου Βαν ντερ Βάηντεν επαναφέρει τη θρησκευτική θεματολογία... μα πόσο διαφορετική φαντάζει αυτή η σκηνή συγκριτικά με τη τέχνη δυο αιώνων πριν! (βλέπε για παράδειγμα το έργο του Giotto, στο #1). Δείτε με πόση λεπτομέρεια απεικονίζονται οι εκφράσεις, τα υφάσματα, δείτε τον πλούτο των χρωμάτων – όπως είπαμε πάνω, όλα χαρακτηριστικά της τέχνης του Βορρά.

Ασφαλώς δεν πρόκειται για «ρεαλιστική φωτογραφικά» σύνθεση, ενώ απουσιάζει πλήρως το φόντο, η αίσθηση του χώρου. Ωστόσο, κάπου μεταξύ αισθητού και υπεραισθητού, αληθινού και ιδεατού, το έργο αυτό φαντάζει πραγματικά ως ματιά σ’ έναν άλλο κόσμο.



13 # Piero della Francesca – Το Όνειρο του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου [The Dream Of Emperor Constantine, 1458]
Βασιλική του Αγίου Φραγκίσκου, Αρέτσο, Ιταλία





Επιστρέφουμε στην Ιταλία και το περισσότερο λιτό (συγκριτικά με την εμμονή στη λεπτομέρεια των βορείων) στυλ της. Οι Ιταλοί δεν ενδιαφέρονταν τόσο για τις υφές και τις λεπτομέρειες, όσο για την άρτια απόδοση της σύνθεσης. Ανάμεσα στους Ιταλούς αναγεννησιακούς ζωγράφους, ο Πιέρο ντέλα Φραντσέσκα υπήρξε ίσως ο πλέον χαρακτηριστικός. Παντρεύοντας τους νόμους της προοπτικής με γεωμετρικές συνθέσεις και κάνοντας πειραματισμούς με το φως και τη σκιά, επηρέασε καθοριστικά τους μεταγενέστερούς του.

Το φως και η σκιά είναι τα στοιχεία που κυριαρχούν εδώ, στο «Όνειρο του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου». Η προοπτική και η αίσθηση του βάθους απεικονίζονται, όχι με σημεία φυγής και γεωμετρικές αναλογίες, μα με τα εφέ του χρώματος. Δείτε την έντονη αντίθεση ανάμεσα στο φωτεινό και το σκιερό τμήμα της σκηνής, το παιχνίδι μεταξύ φωτός και σκοταδιού... Η λέξη κλειδί είναι «ατμόσφαιρα». Ζωγράφοι όπως ο Καραβάτζιο θα επηρεάζονταν καθοριστικά από αυτή την τεχνική στο μέλλον.


14 # Luciano Laurana ή Melozzo da Forli – Ιδεατή Πόλη [Ideal City, 1470]
Galleria nazionale delle Marche, Palazzo Ducale του Ουρμπίνο, Ιταλία





Αποδιδόμενη μέχρι πρόσφατα στον ντέλα Φραντζέσκα, εδώ βλέπουμε να παρουσιάζεται η ανακάλυψη της γεωμετρικής προοπτικής, σ’ ένα έργο απόλυτα χαρακτηριστικό της εποχής του. Όλη η (αναζωογονημένη την περίοδο εκείνη) φιλοσοφία του Πλάτωνα βρίσκεται συγκεντρωμένη σε αυτόν τον πίνακα: Μια τέλεια πολιτεία, ιδεατή, σε απόλυτη αρμονία των μερών της, γεωμετρικά καθαρή, όπου βασιλεύει ο λόγος και η ομορφιά. Σχεδόν εξωπραγματική μέσα στην τελειότητά της, καθώς πουθενά στη φύση δεν θα βρούμε κάτι τόσο ιδανικό. Δεν υπάρχει τέλεια συμμετρία στη φύση, πως μπορεί να υπάρξει λοιπόν στην ανθρώπινη κοινωνία;

Μα αυτό υπήρξε το ιδανικό της Αναγέννησης και γι’ αυτόν τον λόγο παρήγε τόσα αριστουργήματα.


15 # Piero della Francesca - Ο Δούκας Φεντερίκο ντα Μοντεφέλτρο και η σύζυγός του Μπατίστα Σφόρτσα [Duke Federico da Montefeltro and his Spouse Battista Sforza, 1466]
Ουφίτσι, Φλωρεντία



H Αναγέννηση πειραματιζόταν ασταμάτητα, και η τεχνική του πορτραίτου ανήκε στο πεδίο των πειραματισμών της. Το ξακουστό αυτό δίπτυχο παρουσιάζει σε προφίλ δύο άρχοντες της εποχής, σε μία εποχή που δεν είχε καθιερωθεί ακόμα η κλασική πόζα του πορτραίτου σε ¾. Οι άρχοντες δεν παρουσιάζονται εξιδανικευμένοι, μα σχεδόν «νατουραλιστικά» - σημασία έχει όχι η ομορφιά, όχι η εξιδανίκευση, μα η αίσθηση της δύναμης, της μεγαλοπρέπειας. Μια αντίληψη που θα κυριαρχούσε στα εκατοντάδες πορτραίτα των αρχόντων στους αιώνες που θα ακολουθούσαν.

Με τη σειρά του, το τοπίο που βλέπουμε πίσω, μα και τα υφάσματα, η λεπτομέρεια της υφής τους, ως και η γυαλάδα στα μαργαριτάρια, φανερώνουν την επιρροή της βορειοευρωπαϊκής τέχνης (βλέπε #11), που είχε αρχίσει να γίνεται αισθητή πια στο νότο.


16 # Andrea Mantegna – Νυφικός Θάλαμος [Camera degli Sposi, 1474]
Palazzo Ducale της Μάντοβα, Ιταλία




Πρόκειται για μια σειρά έργων του Ιταλού Αντρέα Μαντένια, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζει η απόδοση της οροφής που βλέπουμε. Φανταστείτε να βλέπετε το έργο αυτό στην οροφή ενός ναού. Ωραίο; Σκεφτείτε τώρα να ζείτε στη διάρκεια του 15ου αιώνα και να βλέπετε αυτό το έργο στην ίδια οροφή! Τότε να δείτε τί εντύπωση θα σας προκαλούσε!

Η γνώση της προοπτικής έχει πλέον φτάσει σε μοναδικά επίπεδα και το αποτέλεσμα είναι εικαστικά πειράματα που φτάνουν στα όρια της αυταπάτης, δίνοντας μια αίσθηση βάθους και ανοίγματος προς τον ουρανό – ενώ τα σώματα των μικρών αγγέλων γύρω απεικονίζονται με τρόπο που ενισχύουν τη ψευδαίσθηση. Πλήθος καλλιτεχνών θα επηρεάζονταν από αυτή την τεχνική, μεταξύ των οποίων ο Μιχαήλ Άγγελος και άφθονοι καλλιτέχνες του Μπαρόκ – εξωθώντας τη ακόμα παραπέρα.

Για την τεχνική και τις οπτικές απάτες του “Trompe L’ Oeil” μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα εδώ.


17 # Sandro Boticelli – Η Γέννηση της Αφροδίτης [The Birth Of Venus, 1485]
Ουφίτσι, Φλωρεντία





Mαζί με την «Άνοιξη» του Μποτιτσέλι, η «Γέννηση της Αφροδίτης» ανήκει αναμφισβήτητα στα πιο αναγνωρίσιμα έργα τέχνης όλων των εποχών. Ό,τι και να πούμε για το αριστούργημα αυτό είναι λίγο. Η Αναγέννηση είχε βρει πλέον τον ιδανικό εκφραστή του πνεύματός της. Η μυθολογία βρίσκεται στο επίκεντρο της θεματολογίας του έργου, απεικονίζοντας την Αφροδίτη όπως αναδεικνύεται από τον αφρό της θάλασσας: μια πανέμορφη, άκρως ερωτική Αφροδίτη – περισσότερο ονειρική και ιδεατή, παρά «ρεαλιστική», όπως αντίστοιχα ονειρικό και εξωπραγματικό φαντάζει το τοπίο γύρω.

Μύθος, φύση, γυναίκα, θάλασσα και έρωτας. Πόσο έχουμε φύγει πια από τα ασφυκτικά πλαίσια της θρησκείας! Πόσο είχε αλλάξει ο άνθρωπος! Κι όμως, τόσους αιώνες μετά, φαίνεται ακόμα δεν έχουμε πιάσει το νόημα, ένα νόημα που βρίσκεται μπροστά στα μάτια μας...


Τρίτος Σταθμός – Κλασική και Ύστερη Αναγέννηση


18 # Leonardo da Vinci - Η Παρθένος των Βράχων [The Virgin of the Rocks, 1491-1508]
Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου (υπάρχει αντίγραφο του πίνακα με αισθητές βέβαια διαφορές και στο Λούβρο)





Ο μεγαλύτερος επιστήμονας ανάμεσα στους καλλιτέχνες, ο άνθρωπος που συνένωσε το αδιάκοπο ερευνητικό πνεύμα με την αισθητική επιδίωξη της τέλειας αρμονίας, ο Λεονάρντο ντα Βίντσι δεν άφησε πολλά έργα ζωγραφικής πίσω του. Όσα υπάρχουν όμως μας αφήνουν έκθαμβους, καθώς τα παρατηρούμε – και όχι τυχαία.

Η «Παρθένος των Βράχων» είναι ένα από τα έργα αυτά. Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για το μοναδικό, αιθέριο, σχεδόν μυστικιστικό του φωτισμό. Για την τελειότητα της σύνθεσης, σχηματίζοντας ένα ιδανικό τρίγωνο ανάμεσα στις μορφές του έργου. Για την αέρινη, ατμοσφαιρική αίσθηση προοπτικής και βάθους. Για την αίσθηση γαλήνης που αποπνέει – και μυστηρίου ταυτόχρονα. Πρόκειται για μια ματιά σ’ έναν άλλο, απόκρυφο, μυστηριώδη, τέλειο κόσμο.


19 # Leonardo da Vinci – Ο Μυστικός Δείπνος [The Last Supper, 1495-97]
Eκκλησία της Santa Maria delle Grazie, Μιλάνο




Mιλώντας για τελειότητα σύνθεσης... Αλήθεια, πόσα έργα στην ιστορία της ζωγραφικής κατόρθωσαν αυτό που πέτυχε ο περίφημος «Μυστικός Δείπνος»; Κάθε ανθρώπινη φιγούρα, κάθε μορφή, κάθε της κίνηση, όλες φαντάζουν σα κύματα της θάλασσας, που σπρώχνει απαλά το ένα τ’ άλλο, και όλα μαζί ξεβράζουν στη στεριά, στο κέντρο της εικόνας – τη φιγούρα του Χριστού, πλαισιωμένη ιδανικά από τα προοπτικά παράθυρα του φόντου. Κάθε απόστολος φέρει τα δικά του χαρακτηριστικά και η έκφραση στο πρόσωπό του μαρτυράει τις σκέψεις του, τη στιγμή που αποκαλύπτεται πως «θα προδώσει ένας απ' αυτούς το δάσκαλό του».

Η ψυχολογική διείσδυση στις αντιδράσεις και το θυμικό του καθενός δεν είχε προηγούμενο ως τότε – νιώθεις σχεδόν λες και βλέπεις μπροστά σου τη ζωντανή, ολοζώντανη αφήγηση μιας ιστορίας.


20 # Leonardo da Vinci – Mona Lisa (1503-1506)
Λούβρο, Παρίσι




H «Τζοκόντα» του Λεονάρντο είναι ασφαλώς το δημοφιλέστερο και πιο αναγνωρίσιμο πορτραίτο όλων των εποχών – κι ένα έργο που, για κάποιον λόγο, κάθε φορά που το βλέπω έχω μια τρελή επιθυμία να φάω σοκολατάκια.

Καταρχάς μπορούμε να αναγνωρίσουμε στοιχεία από προγενέστερες τεχνικές πορτραίτων. Αν συγκρίνουμε με το δίπτυχο του Πιέρο ντέλα Φραντσέσκα (βλέπε #15) θα διαπιστώσουμε ένα κοινό μοτίβο: το πρόσωπο μπροστά κι ένα φόντο τοπίου πίσω του. Ωστόσο ο Λεονάρντο καθιέρωσε την κλασική πόζα στα ¾, που παρέμεινε εκ τοτε η αισθητικά αρτιότερη πόζα για πορτραίτο.

Το στοιχείο όμως που καθιστά τη Μόνα Λίζα τόσο διάσημη είναι το μυστήριο που την περιβάλλει. Είναι όντως χαμογελαστή ή μήπως όχι; Τι φαίνεται να υποδηλώνει η έκφρασή της; Ο Ντα Βίντσι άφηνε τα περιγράμματα να σβήνουν μέσα στις σκιές, με αποτέλεσμα να μην είμαστε ποτέ σίγουροι γι’ αυτό που βλέπουμε. Προσθέστε σε αυτό και το γεγονός πως το αριστερό μέρος του προσώπου είναι αρκετά διαφορετικό συγκριτικά με το δεξί, κι έχετε μπροστά σας ένα έργο του οποίου το νόημα φαίνεται να αλλάζει, κάθε φορά που το παρατηρούμε.

Η Τζοκόντα μας κοιτάζει, μα στο βλέμμα της υπάρχει πάντα κάτι από τον ίδιο τον εαυτό μας.


21 # Michelangelo Buonarroti – Η Δημιουργία του Αδάμ [The Creation Of Adam, 1508-12]
Παρεκκλήσιο της Καπέλα Σιστίνα, Βατικανό





Πρόκειται για ένα μόλις τμήμα ενός από τα περισσότερο μεγαλειώδη εγχειρήματα στην ιστορία των τεχνών: η μετατροπή της οροφής της Καπέλα Σιστίνα σε προθάλαμο για τον Παράδεισο. Η τέχνη του Μιχαήλ Άγγελου είχε διάχυτη την επιρροή της αγαπημένης του γλυπτικής, κάτι που φαίνεται στη πλαστικότητα των σωμάτων του, όμοια με τα οποία δεν είχε ποτέ ξανά δει ο άνθρωπος ως τότε. Φαντάζουν κάτι περισσότερο από απλά «ζωντανά» - είναι φιγούρες σαν εκείνες που θα είχαν οι θεοί, σε έναν κόσμο τέλειο, ανώτερο του κόσμου που γνωρίζουμε.

Ασφαλώς η απεικόνιση της δημιουργίας του ανθρώπου – η στιγμή της εμφύσησης της ζωής μέσα του, τα δάχτυλα που σχεδόν αγγίζουν με τον Δημιουργό – συνιστά μία από τις μεγαλοφυέστερες στιγμές στην ιστορία της εικαστικής σύνθεσης. Κάτι που η Εκκλησία γνωρίζει καλά να εκμεταλλεύεται, κερδίζοντας αμύθητα ποσά κάθε χρόνο από τις αναρίθμητες επισκέψεις τουριστών στο Βατικανό (και τις πωλήσεις αναμνηστικών).

Αν ο κόσμος ήταν δίκαιος, οι καλλιτέχνες θα βρίσκονταν πάνω απ’ τους παπάδες και η Ιστορία της Τέχνης θα διδασκόταν κάθε χρόνο, στη θέση των θρησκευτικών, στα σχολεία.


22 # Raphael – Γαλάτεια [Galatea, 1514]
Βίλλα Φαρνεζίνα, Ρώμη





Ο Ντα Βίντσι έβαλε το ερευνητικό πνεύμα, ο Μιχαήλ Άγγελος τη δύναμη, μα ο Ραφαήλ ήταν εκείνος που πρόσθεσε εκείνες τις απαραίτητες πινελιές ομορφιάς και χάρης, που κατέστησαν την τέχνη του διαφορετική μεν, μα εξίσου ιδιαίτερη με εκείνη των προκατόχων του. Δε θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε πως εκείνο που, αρκετός κόσμος σήμερα, έχει κατά νου από μικρή ηλικία όταν ακούει το όνομα «ζωγραφική», εκφράζεται περισσότερο από οπουδήποτε αλλού στο πνεύμα των έργων του Ραφαήλ.

Η απεικόνιση της νύμφης «Γαλάτειας» είναι ένας από τους αγαπημένους μου πίνακές του, και ομολογώ τον προτιμώ από τις άφθονες (και ιδιαίτερα ξακουστές) «Παναγίες» του. Η παιχνιδιάρικη γλυκύτητα που αναδεικνύει το έργο, τα επιμέρους μέρη που φαίνεται να οδηγούν συνεχώς το ένα στο άλλο, σε στυλ τόξων που στρέφουν προς ποικίλες κατευθύνσεις, σαν εκείνα που κρατάνε οι ερωτιδείς του έργου, η συνολική αρμονία των επιμέρους μορφών, η τέλεια σύζευξή τους σ’ ένα Όλο, εξιδανικευμένο και παραμυθένιο σαν το θέμα του πίνακα...

...Η τέχνη είχε πλέον αγγίξει δυσθεώρητα ύψη – και ο κόσμος της, πόσο ιδανικός φάνταζε πια!


23# Raphael - Η Σχολή των Αθηνών [The School of Athens, 1510)
Αποστολικό Παλάτι, Βατικανό





Κι εδώ ερχόμαστε σε ένα από τα αγαπημένα μου έργα τέχνης όλων των εποχών. Η Σχολή των Αθηνών συνιστά μεγαλοφυής σύνθεση, όχι μόνο σε επίπεδο εικαστικό, μα και λόγω του φιλοσοφικού βάθους και της ψυχολογικής διείσδυσης που επιχειρεί. Έτσι βλέπουμε λοιπόν τον Πλάτωνα στο κέντρο, να στρέφει το δάχτυλο προς τα πάνω, λέγοντας «η αλήθεια είναι εκεί ψηλά!», ενώ ο Αριστοτέλης δίπλα του κουνάει το χέρι σε μια χειρονομία που σημαίνει «όχι, μη πετάς στα σύννεφα, πάτα γερά στη γη!».

Και γύρω τους, το πάνθεον των μεγάλων στοχαστών της αρχαιότητας, από τους προσωκρατικούς ως τους στοχαστές της ελληνιστικής εποχής, ο κάθε ένας σε στάση χαρακτηριστική του τρόπου σκέψης του. Ξεχωρίζει, μεταξύ άλλων, ο κυνικός Διογένης, που βλέπουμε χάμω στα σκαλιά, αδιαφορώντας για τους πάντες και τα πάντα.

Και όπως συμβαίνει με τόσα άλλα μεγάλα αναγεννησιακά έργα, η «Σχολή των Αθηνών» συνιστά μια ματιά σ’ έναν κόσμο υπεργήινο, ιδανικό και τέλειο, τέτοιο που οι φιλόσοφοι ονειρεύτηκαν και οι καλλιτέχνες έκαναν – για λίγο έστω – πραγματικότητα. Γιατί αυτή είναι μία από τις αξίες της τέχνης: να πραγματοποιεί, μπροστά στα μάτια μας, αυτό που ονειρευόμαστε.


24 # Giovanni Bellini – Η Μαντόνα με τον Υιό και Αγίους [Madonna with Child and Saints, 1505]
Εκκλησία του Αγίου Ζαχαρία, Βενετία





Καιρός λοιπόν να μεταβούμε σ' ένα άλλο, μετά τη Φλωρεντία, μεγάλο κέντρο της τέχνης της Αναγέννησης – ο λόγος για τη Βενετία, η οποία συνέβαλε καθοριστικά με τη σειρά της στη μετάβαση της Ζωγραφικής στο επόμενό της στάδιο. Και ο πρώτος των μεγάλων Ενετών ζωγράφων υπήρξε ο Τζιοβάνι Μπελλίνι.

Συγκρίνετε το έργο αυτό που βλέπουμε με την «Αγία Τριάδα» του Μαζάτσιο (βλέπε #6). Δείτε πως είχε προχωρήσει η τέχνη σε λιγότερο από έναν αιώνα! Η κατασκευή του αρχιτεκτονικού χώρου, η απόδοση των μαρμάρων και του θόλου του ναού, μα κυρίως η παρουσίαση των μορφών που δεσπόζουν στο επίκεντρό του, η βαθιά εκφραστικότητα κάθε μιας από αυτές ξεχωριστά... όλα μαρτυρούν το επίπεδο που είχαν φτάσει πλέον οι ζωγράφοι της εποχής.

Περισσότερο όλων όμως, εκείνο που ξεχωρίζει στον Μπελλίνι και στην ενετική σχολή στο σύνολό της, είναι η μοναδική χρήση του χρώματος – περισσότερο από τις προοπτικές, τα περίτεχνα σώματα, την πλαστικότητα και τις αρμονικές συνθέσεις. Το χρώμα στο συγκεκριμένο έργο φαντάζει να διαχέει ένα θερμό, φιλόξενο και υπερκόσμιο ταυτόχρονα φως, δίνοντάς σου την αίσθηση πως παρακολουθείς μια μαγική, ιερή στιγμή.


25 # Giorgione – Η Καταιγίδα [The Tempest, 1506]
Gallerie dell' Accademia, Βενετία





Η «Καταιγίδα» του Τζιορτζιόνε δε συνιστά μόνο ένα από τα ωραιότερα και κλασικότερα έργα της ενετικής ζωγραφικής, μα και ένα από τα πλέον μυστήρια στην ιστορία της ζωγραφικής στο σύνολό της. Αλήθεια, τι θέλει να μας πει ο ποιητής; Πρόκειται για αλληγορία; Ποτέ δε δόθηκε κάποια επαρκής ερμηνεία του έργου, αφήνοντας το ανοιχτό στην προσωπική ματιά του καθενός.

Περισσότερο όμως από τον βοσκό που παίρνει μάτι και τη γυναίκα που θηλάζει το μωρό της... Περισσότερο και από το σχεδόν απόκοσμο αίσθημα που σου αποπνέει το έργο, με το μυστήριο φωτισμό του και τον κεραυνό που σκίζει τον ουρανό στο βάθος... Περισσότερο όλων, το στοιχείο που καθιστά την «Καταιγίδα» διαχρονική είναι η Φύση – για πρώτη φορά μετά από αιώνες, η Φύση σε ρόλου πρωταγωνιστή, όχι κομπάρσου. Πάνω από τη θρησκεία, πάνω από τους άρχοντες, πάνω από τους μύθους. Τα δέντρα, τα χόρτα, τα φύλλα, τα βουνά, όλα βρίσκονται στο επίκεντρο του έργου, αναπνέουν και μιλούν με τη δική τους γλώσσα.

Κι μεις παρακολουθούμε τη σκηνή με δέος, προσπαθώντας να αποκρυπτογραφήσουμε κάτι από τον ψίθυρό τους...


26 # Titian - Βάκχος και Αριάδνη [Bacchus and Ariadne, 1520-23]
Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου





Μαθητής του Τζιορτζιόνε, ο Τιτσιάνο ήταν εκείνος που εκτόξευσε την ενετική ζωγραφική στο απόγειό της – κανείς ποτέ ξανά δε θα έφτανε τόσο ψηλά από τους Ενετούς ζωγράφους. Ένας από τους τολμηρότερους των καιρών του, ο Τιτσιάνο πειραματίστηκε συχνά με ανορθόδοξες και πολύπλοκες συνθέσεις, κατορθώνοντας στο τέλος όμως να πετύχει πάντα μια μοναδική αίσθηση αρμονίας, παντρεύοντας επιδέξια τα επιμέρους μέρη σ’ ένα συνεκτικό Όλο.

Ο «Βάκχος και η Αριάδνη» χωρίζεται σε δύο μισά, αριστερά και δεξιά. Η ηρεμία και γαλήνη που αποπνέει το αριστερό μέρος του πίνακα βρίσκεται σε αντιπαραβολή με τη ζωηρή, φρενήρη κίνηση του δεξιού τμήματος. Στο κέντρο ο Βάκχος, ο θεός του κρασιού, ενώ ορμάει καταπάνω στην Αριάδνη, αποφασισμένος να την παρασύρει στον κόσμο του – εμπρός αγόρι μου, τίποτα να μη σε σταματά!

Και φυσικά το χρώμα – το πανταχού παρόν ενετικό χρώμα, λάμποντας κυριολεκτικά, ξεχειλίζοντας παντού, ζωντανό και αχτινοβόλο, ένα από τα ωραιότερα χαρακτηριστικά του έργου του Τιτσιάνο.


27 # Titian – Η Αφροδίτη του Ουρμπίνο [Venus Of Urbino, 1538]
Ουφίτσι, Φλωρεντία





Η «Αφροδίτη του Ουρμπίνο» υπήρξε ίσως το τολμηρότερο έργο των καιρών του. Δεν ήταν η πρώτη γυμνή Αφροδίτη... μα για πρώτη φορά στα χρονικά, η γύμνια και η στάση του σώματός της απεικονίζονται με τρόπο ξεκάθαρα ερωτικό, έχοντας ως στόχο την έξαψη του θεατή. Δεν είναι τυχαίο που έργα σαν αυτά επιλέγονταν να διακοσμήσουν τις κρεβατοκάμαρες των αρχόντων, καλά κρυμμένα από το μάτι του κοινού θνητού της εποχής.

Ακόμα περισσότερο προκλητικό καθιστά το έργο η ύπαρξη, στο βάθος, των ντυμένων γυναικών – η αντιπαραβολή του γυμνού με το ντυμένο υπήρξε πάντα υψηλός καταλύτης των παθών. Πάνω απ’ όλα όμως, το βλέμμα της Αφροδίτης, η οποία κοιτάζει κατάματα, στα ίσια, με μια έκφραση έτοιμη για όλα, τον θεατή. Ναι, έχουμε φύγει πολύ από τις εξιδανικευμένες, αγνές και αγγελικές γυναικείες φιγούρες ενός Ραφαήλ εδώ! (βλέπε #22).

Ο Τιτσιάνος με έργα σαν αυτό στάθηκε καταλυτικός στο πέρασμα από την Αναγέννηση στο Μπαρόκ – μα και στην τέχνη όλων των αιώνων που έμελλε ν' ακολουθήσουν.


28# Correggio – H Ανάληψη της Παρθένου [Assumption of the Virgin, 1522-30]
Καθεδρικός Ναός της Πάρμα





Με έργα σαν αυτό, η εποχή του λιτού πνεύματος και της φωτεινής διαύγειας της παλιάς Αναγέννησης είχε πια παρέλθει. Θα μπορούσαμε να το αντιπαραβάλλουμε, πολιτισμικά, με το πέρασμα από την κλασική εποχή της αρχαίας Αθήνας, στον κόσμο των ελληνιστικών χρόνων. Έργα όπως του Κορέτζιο γεφύρωσαν την Αναγέννηση με το φανταχτερό Μπαρόκ, που θα ακολουθούσε.

Είδαμε πάνω, στο έργο του Μαντένια (βλέπε #16), πως αποδόθηκε για πρώτη φορά τόσο πειστικά η αίσθηση της τρισδιάστατης ψευδαίσθησης, ανοίγοντας το έργο προς τους ουρανούς. Εδώ τώρα η αίσθηση αυτή αγγίζει νέα, απροχώρητα ως τότε επίπεδα. Πρόκειται για μια σύνθεση επικών διαστάσεων, αποκαλυπτική στην ολότητά της, που εντυπωσίασε και εντυπωσιάζει πάντα. Σε μια εποχή που απουσίαζε ο κινηματογράφος και τα ειδικά εφέ, ζωγράφοι όπως ο Κορέτζιο ήταν εκείνοι που έδιναν σάρκα και οστά στα όνειρα, εντυπωσιάζοντας τα πλήθη, χρωματίζοντας τα όρια της φαντασίας, μεταφέροντας τους ανθρώπους στα σύνορα του κόσμου – παρέχοντάς τους μια κάποια αίσθηση αιωνιότητας.


Τέταρτος Σταθμός – Βόρεια Ευρώπη στην Ύστερη Αναγέννηση και Μανιερισμός


29 # Parmigianino – Η Μαντόνα με τον Μακρύ Λαιμό [Madonna With The Long Neck, 1534-40]
Ουφίτσι, Φλωρεντία





Ο καιρός πέρασε, οι εποχές άλλαζαν, η γη δε σταματούσε να γυρνά. Ο ανήσυχος (πολιτικά και κοινωνικά) 16ος αιώνας γέννησε τον Μανιερισμό. Επρόκειτο για ένα εικαστικό στυλ που τράβηξε στα απώτατά της όρια την επιδεξιότητα των ζωγράφων και βασικό χαρακτηριστικό του οποίου υπήρξε η θέληση για εντυπωσιασμό – μα και η διαφορετικότητα.

Οι ζωγράφοι πλέον ήταν «φίρμες» των καιρών τους, πρόσωπα περιζήτητα και αξιοσέβαστα, ενώ ο μεταξύ τους ανταγωνισμός είχε πλατύνει. Πάνω απ’ όλα, όμως, δέσποζε μια διάχυτη ανησυχία ανάμεσά τους: έχοντας πια δει έναν Λεονάρντο, έναν Μιχαήλ Άγγελο, έναν Ραφαήλ κι έναν Τιτσιάνο, τι μένει να κάνουμε εμείς; Πως να ξεχωρίσουμε, χωρίς να καταντήσουμε απλοί απομιμητές των δασκάλων μας; Τι μπορούμε να κάνουμε που δεν έκαναν εκείνοι; – έτσι σκέφτονταν.

Ο Μανιερισμός λοιπόν στάθηκε εκείνο το μεταβατικό στάδιο στην ιστορία της Ζωγραφικής, όταν οι καλλιτέχνες γύρευαν συχνά να προκαλέσουν και να ξεφύγουν από τα παραδοσιακά πλαίσια – με αμφιλεγόμενα, κάποιες φορές, μα συνήθως εντυπωσιακά αποτελέσματα.

Χαρακτηριστικότητο έργο της περιόδου υπήρξε η «Παναγία με τον Μακρύ Λαιμό» του Παρμιτζιανίνο. Μια Παναγία που βρίσκεται έτη φωτός μακριά από την αγνή μορφή που είχε γνωρίσει ο κόσμος μέχρι τότε – ουσιαστικά πρόκειται μια κοσμική γυναίκα με ένα εξεζητημένο ύφος και ασυνήθιστη στάση του σώματος – ενώ ξεχωρίζει φυσικά ο περίφημος μακρύς λαιμός της. Το εξίσου μακρόστενο βρέφος στην αγκαλιά της μόνο με βρέφος δε μοιάζει, ενώ συνθετικά το έργο είναι επίσης παράδοξο, φέροντας μια βαριά αριστερή μεριά, ενώ δεξιά ξεχωρίζει στο βάθος μόνο μια κολόνα, παρέχοντας μια ασυνήθιστη εξισορρόπηση.

Η ασυνήθιστή όψη του και η τολμηρή σύνθεση το καθιέρωσαν στα έργα που άφησαν τη δική τους ιστορία.


30 # School of Fontainebleau  - Πορτραίτο της Gabrielle d'Estrées και της Δούκισσας του Villars [Portrait of Gabrielle d'Estrées and Duchess of Villars, 1594]
Λούβρο, Παρίσι





Gabrielle d'Estrées, μίας από τις διασημότερες γυναικείες φιγούρες της εποχής της. Αριστερά η αδερφή της, γυμνή στο μπάνιο σαν αυτή, τσιμπάει το στήθος της. Πρόκειται για ερωτικό έργο, με σκοπό να διεγείρει τις αισθήσεις; Στην πραγματικότητα η σκηνή που απεικονίζεται είναι περισσότερο συμβολική, καθώς το σχήμα των δαχτύλων σχηματίζει έναν κύκλο, όμοιο με της βέρας: η Δούκισσα αναμένεται να παντρευτεί.

Ιστορικά, ο βασιλιάς Ερρίκος ο τέταρτος της Γαλλίας, διατηρούσε δεσμό με τη Δούκισσα και, λίγο πριν αυτή πεθάνει, της έδωσε το δαχτυλίδι των αρραβώνων.


31# Hieronymous Bosch – Ο Κήπος των Επίγειων Απολαύσεων [The Garden Of Earthly Delights, 1505-1510]
Μουσείο Πράδο, Μαδρίτη





Σταδιακά μεταβαίνουμε πάλι προς τις χώρες του Βορρά και αγγίζουμε ένα ορόσημο – τότε, τώρα και για πάντα. Η τέχνη του Ιερώνυμου Μπος δεν έχει όμοιό της πουθενά στην ιστορία της ζωγραφικής. Ο Μπος, ένας βαθύτατος ηθικολόγος και οραματιστής, κατατρυχόμενος από διαρκή ανησυχία πάνω στη μοίρα του ανθρώπου, δημιούργησε κόσμους που ο μέσος θνητός ούτε που είχε διανοηθεί πως θα μπορούσαν να υπάρξουν. Το τρίπτυχο «Ο Κήπος των Επίγειων Απολαύσεων» συνιστά μια αποκαλυπτική, επική ματιά στον Παράδεισο και την Κόλαση, τέτοια που απομακρυνόταν πλήρως από καθετί σχετικό ως τότε.

Αριστερά το έργο απεικονίζει τις πρώιμες, χρυσές μέρες: όταν άνθρωπος και φύση ήταν ένα, όταν τα φρούτα ξεχείλιζαν στα δέντρα και ο άνθρωπος, παραδομένος στη δίνη των απολαύσεων και των ηδονών, χόρευε στις λίμνες, τα ποτάμια και τα δάση, ανάμεσα στα ζώα, γυμνός, ελεύθερος. Αυτή όμως υπήρξε η μία μόνο όψη του νομίσματος. Δεξιά, βλέπουμε την Κόλαση και τα παρδαλά, εξώκοσμά της πλάσματα – τέτοια που απομακρύνονταν πλήρως από κάθε στερεότυπο «δαιμόνων» που κυριαρχούσε μέχρι τότε. Ο άνθρωπος είναι πια έρμαιο των δυνάμεων του κάτω κόσμου, υποφέροντας φρικτά βασανιστήρια, βγαλμένα κυριολεκτικά από τα πιο εξωφρενικά όνειρα που είχε γεννήσει ως τότε η φαντασία. Πραγματικά αξίζει να μεγενθύνετε το έργο και να παρατηρήσετε κάθε μικροσκοπική του λεπτομέρεια – ακόμα καλύτερο φυσικά θα είναι να το δείτε από κοντά!

Η επιρροή του Μπος άργησε να φανεί. Ο 20ος αιώνας ήταν εκείνος που αγκάλιασε περισσότερο το ονειρικό/εφιαλτικό του στυλ και, ανάμεσα στα κινήματα της τέχνης των καιρών, ήταν ο Σουρεαλισμός αυτός που εντόπισε στον Μπος τον τέλειο προκάτοχο και εμπνευστή του.



32 # Albrecht Altdorfer – Η Κοιλάδα του Δούναβη κοντά στο Regensburg [The Danube Valley Near Regensburg, 1510]
Παλαιά Πινακοθήκη, Μόναχο





Εκ πρώτης όψης το έργο του Γερμανού Άλμπρεχτ Αλντόλφερ δεν εντυπωσιάζει τόσο, συγκριτικά με κάποια άλλα που είδαμε ως τώρα. Πρόκειται ωστόσο για μία από τις κομβικότερες στιγμές στην ιστορία της ζωγραφικής. Η Φύση άλλοτε συνιστούσε συνοδευτικό στοιχείο ενός ζωγραφικού έργου, ένα απαραίτητο φόντο, ο δημιουργός της ατμόσφαιρας ίσως... μα ποτέ δεν ήταν ο πρωταγωνιστής ο ίδιος. Ακόμα και στην «Καταιγίδα» του Τζιορτζίονε που είδαμε (βλέπε  #25), το εντυπωσιακό φυσικό τοπίο δεν στερείται της ανθρώπινης παρουσίας.

Μέχρι τότε.

Ο Αλντόρφερ ζωγράφισε πλήθος από τοπία, έρημα από ανθρώπους ή στοιχεία του πολιτισμού – και για πρώτη φορά, μετά από αιώνες και αιώνες, η Φύση έγινε ξανά το μοναδικό επίκεντρο της τέχνης. Από την περίοδο των αρχαίων πολιτισμών είχαμε να δούμε κάτι αντίστοιχο (ας θυμηθούμε τις τοιχογραφίες στα μινωικά παλάτια, για παράδειγμα). Τα ζωηρά χρώματά του, εξάλλου, πρόσθεταν ένα τόνο δύναμης, απομακρυσμένο από τη γαλήνη των προγενέστερων τοπίων.

Αυτή υπήρξε η φύση στην ολότητά της, στη πρωτόγονή της δύναμη – και τώρα πια αποκτούσε αυτή τον πρώτο ρόλο.


33 # Hans Holbein the Younger – Οι Πρέσβεις [The Ambassadors, 1533]
Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου





Ο καιρός αλλάζει. Έχουμε πια μεταβεί στην εποχή των θαλασσοπόρων, του περίπλου της Γης και των μεγάλων ανακαλύψεων που άλλαξαν το πρόσωπο του κόσμου. Ελάχιστοι πίνακες στην ιστορία της ζωγραφικής αποτύπωσαν τόσο έντονα το πνεύμα των καιρών τους, όσο οι «Πρεσβευτές» του Χανς Χόλμπαϊν του νεότερου.

Ενώ το έργο, εκ πρώτης όψεως, φαντάζει ιδιαίτερα «ρεαλιστικό», είναι τα κρυμμένα μηνύματα και το συμβολικό στοιχείο του εκείνο που το καθιστά διαχρονικό. Βλέπουμε λοιπόν από τη μία εξαρτήματα της επιστήμης των καιρών, όπως όργανα μέτρησης, χαρακτηριστικά της εποχής των ανακαλύψεων, και από την άλλη παρατηρούμε σύμβολα της χριστιανικής – διχασμένης σε Καθολικούς και Προτεστάντες πλέον – θρησκείας: ένας σταυρός αριστερά, ένα ψαλτήρι με ύμνους στο τραπέζι. Ξεχωρίζει επίσης ένα λαούτο με σπασμένες τις χορδές, ενώ στη μέση του πίνακα, δεσπόζει παραμορφωμένο και σε πλάγια οπτική, ένα ανθρώπινο κρανίο – περίτεχνα "κρυμμένο" σε ένα από τα παλιότερα "τρικ" στην ιστορία της ζωγραφικής, φτιαγμένο έτσι ώστε να βλέπεται στην ολότητά του μόνο αν ο θεατής στραφεί στα δεξιά του έργου και το κοιτάξει από το πλάι.

Όσο αφορά τον συμβολισμό του; Ο 16ος αιώνας υπήρξε μια εποχή ανακαλύψεων, κατακτήσεων και ατελείωτης αλαζονείας - όταν ο λευκός κατακτητής θεωρούσε πως ο κόσμος όλος του ανήκει. Καμαρωτοί οι πρεσβευτές του έργου κοιτάζουν με αυτοπεποίθηση το θεατή, αντανακλώντας την αίσθηση αυτή, ενώ περιβάλλονται από τα όργανα της κατάκτησής τους: τα γεωγραφικά εργαλεία, από τη μία, τα θρησκευτικά εγχειρίδια από την άλλη.

Μα η νεκροκεφαλή, όπως δέσποζε κρυμμένη, ήταν λες και αποκάλυπτε τα όρια του επεκτατικού πνεύματος της εποχής – και τα όρια της ανθρώπινης ματαιοδοξίας.





34# Pieter Bruegel the Elder – Ο Θρίαμβος του Θανάτου [The Triumph of Death, 1562]
Μουσείο Πράδο, Μαδρίτη





Μιλώντας για το θάνατο που θριαμβεύει, σε μια εποχή που καυχιόταν για τα κατορθώματά της και στη διάρκεια της οποίας ο άνθρωπος (στη μορφή του λευκού κατακτητή) επέδειξε αλαζονεία όσο λίγες... Δε νομίζω πως αποδόθηκε ποτέ ξανά τόσο εντυπωσιακά, όσο στο επικό αυτό αριστούργημα του Πήτερ Μπρέγκελ του Πρεσβύτερου, ενός από τους κορυφαίους ζωγράφους της φλαμανδικής σχολής και επιγόνου του Ιερώνυμου Μπος – μάλλον ο μοναδικός επίγονός του τα χρόνια εκείνα.

Τα έργα του Μπρέγκελ ξεχειλίζουν από χιλιάδες λεπτομέρειες και μπορεί κανείς να τα παρατηρεί με τις ώρες. Ο «Θρίαμβος του Θανάτου», με τη σειρά του, είναι εντυπωσιακός, μέσα στη φρικωδία που προκαλεί – ή εξαιτίας αυτής.

Θύματά του οι πάντες, πλούσιοι και φτωχοί, ζητιάνοι και αριστοκράτες, γενναίοι και λιπόψυχοι. Μάταια οι πολεμιστές προσπαθούν να αποκρούσουν τις επιθέσεις των ορδών των σκελετών – στο τέλος όλοι πέφτουν. Φανταστείτε τώρα να βλέπετε αυτό τον πίνακα στις πραγματικές του διαστάσεις, και κατανοείτε γιατί η λέξη «επικό» στέκεται πολύ μικρή κι αδύναμη να συμπυκνώσει τα αισθήματα που γεννάει ένα έργο σαν αυτό.


35 # Pieter Bruegel the Elder – Ο Γάμος των Χωρικών [The Peasant Wedding, 1567]
Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης, Βιέννη





Ο Μπρέγκελ ξεχώριζε από όλους τους συγχρόνους του, καθώς αποτύπωσε σε ανάγλυφες, πλούσιες, μεγαλεπήβολες εικόνες, όχι τους άρχοντες, όχι τους ήρωες της μυθολογίας, όχι τις θρησκευτικές φιγούρες – μα τον απλό λαό της εποχής του. Τον αποκαλούσαν και «ζωγράφο των αγροτών». Τα έργα του συνιστούν μια πληθωρική ματιά στα ήθη, τη συμπεριφορά και τις συνήθειες των χωρικών και του πλήθους των πόλεων, ιδωμένη όμως από τα μάτια ενός ανθρώπου που δεν ανήκε στις τάξεις τους.

Έτσι λοιπόν οι χωρικοί παρουσιάζονται – συχνά με τρόπο κωμικό και στερεότυπο – να διασκεδάζουν, να πίνουν, να γλεντούν, όπως βλέπουμε στο περίφημο αυτό πίνακα του «Γάμου», που απεικονίζει ένα ξέφρενο γλέντι, στο οποίο ρέει το κρασί και το τραγούδι. Κάθε φιγούρα φαντάζει βγαλμένη από κάποια ηθογραφία της εποχής, έτοιμη να μας αφηγηθεί τη δική της ιστορία, και το τελικό αποτέλεσμα είναι γοητευτικό όσο λίγα – θα θέλαμε να βρισκόμασταν κι μεις ανάμεσά τους, να πίναμε το κρασί και να χορεύαμε μαζί τους!

Κάπως έτσι από το θάνατο μεταβαίνουμε στη ζωή και στις απλές, μα αιώνιες της χαρές... και σαν το κοριτσάκι στον πίνακα, γλείφουμε τα δάχτυλα μας μ' ευχαρίστηση.


36 # Δομήνικος Θεοτοκόπουλος / El Greco – Το Άνοιγμα της Πέμπτης Σφραγίδας [The Opening of the Fifth Seal, 1606-1614]
Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, Νέα Υόρκη





Επέλεξα να κλείσω το πρώτο μέρος του αφιερώματός μας με έναν ζωγράφο που ανήκε πέρα από την εποχή του, μα, πράγμα παράδοξο, σεβόταν παράλληλα το παρελθόν όσο ελάχιστοι. Θα μπορούσαμε να αφιερώσουμε μία ανάρτηση εξ’ ολοκλήρου στον Γκρέκο και τη δύναμη του έργου του, μα σήμερα θα περιοριστούμε σε κάποια βασικά λόγια.

Ο κρητικής καταγωγής Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, «ο Έλληνας» (El Greco) στα ισπανικά, έφερε μέσα του την επιρροή και τη δύναμη της μεσαιωνικής βυζαντινής τέχνης... μα η επιρροή των αναγεννησιακών ζωγράφων πάνω του, ιδιαίτερα των Ενετών, του Τιτσιάνο και του Τιντορέττο, υπήρξε εξίσου καθοριστική. Τα έργα του επαναφέρουν το πνευματικό εκείνο στοιχείο της παλιότερης ζωγραφικής, φαντάζοντας σχεδόν εξωπραγματικά, απόκοσμα, λουσμένα με ένα μαγικό φως και μια δύναμη που ο κόσμος δεν είχε δει ως τότε.

Και όπως παρατηρούμε στο «Άνοιγμα της Πέμπτης Σφραγίδας», έναν πίνακα με θέμα του την Αποκάλυψη του Ιωάννη, τίποτα δε παρουσιάζεται με τους συμβατικούς κανόνες που ίσχυαν στη ζωγραφική, ως τότε. Ο χώρος μοιάζει αλλότριος, βγαλμένος από κάποιο όραμα, οι φιγούρες είναι παραμορφωμένες, τα χρώματα φέρουν έντονες αντιθέσεις μεταξύ φωτός και σκοταδιού, οι πινελιές είναι έντονες, απότομες. Μια φωτιά φαίνεται να διαπερνάει το έργο, μια υπαρξιακή κραυγή – τέτοια που ενέπνευσε τον λογοτεχνικό επίγονο του Θεοτοκόπουλου, Νίκο Καζαντζάκη.

Η τέχνη του Θεοτοκόπουλου δεν άσκησε επιρροή τον καιρό εκείνο που παρουσιάστηκε, όντας ιδιαίτερα εξεζητημένη για τα δεδομένα της εποχής. Όπως όμως θα συνέβαινε και με τον Ιερώνυμο Μπος, έτσι και για τον Γκρέκο, ήταν ο 20ος αιώνας εκείνος που θα ανακάλυπτε απ’ την αρχή του έργο του και θα επηρεαζόταν καταλυτικά από αυτό... Θα μπορούσαμε μάλιστα να πούμε, πως χωρίς τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο, η σύγχρονη τέχνη όπως τη γνωρίζουμε, θα ήταν εντελώς διαφορετική.



Συνεχίζεται...


Μα αυτό είναι θέμα για κάποια άλλη ανάρτηση... Προς το παρόν, το ταξίδι μας κάνει ένα διάλειμμα εδώ. Ελπίζω να χαρήκατε την διαδρομή και να τα πούμε πάλι, όταν ξεκινήσουμε ξανά, ορμώμενοι για τον επόμενο σταθμό μας στην ιστορία της ζωγραφικής... Το αφιέρωμα μας συνεχίζεται!

Για να διαβάσετε τα επόμενα μέρη του αφιερώματος, κάνετε κλικ στους ακόλουθους συνδέσμους:
100 Έργα Ορόσημα στην Ιστορία της Ζωγραφικής, μέρος ΙΙΙ

100 Έργα Ορόσημα στην Ιστορία της Ζωγραφικής, μέρος IV



Ευχαριστώ θερμά την Ελένη για την πολύτιμη βοήθειά της όσο αφορά τις τοποθεσίες των μουσείων.


© Κείμενο-παρουσίαση-επιλογή έργων: το φονικό κουνέλι, Ιούνιος 14 / Ιούλιος 18

Βoticelli - La Primavera

29 σχόλια:

  1. Το ταξίδι είναι συγκλονιστικό.......!!!! η δουλειά σου απίστευτη......!!!! πραγματικά συγχαρητήρια για το επίπεδο του θέματος και της προσφοράς του......να είσαι καλά

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Φίλε μου, σ'ευχαριστώ πολύ, λόγια σαν αυτά με ωθούν να κάνω ακόμα περισσότερη δουλειά στο μέλλον και να μοιραστώ ακόμα πιο πολλά ταξίδια σαν αυτό! Χαίρομαι πολύ που σε βρήκα!

      Διαγραφή
  2. Αυτό θα πει καλό μπλογκ! Δεν θα σχολιάσω κάτι άλλο για τον απλό λόγο ότι δεν θα τελειώσω ούτε αύριο!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Γειά σου φίλε Βατ!! Το σχόλιο σου κάνει τη γούνα μου (ως κουνέλι που είμαι) να φουντώνει από ικανοποίηση!

      Διαγραφή
  3. Σου έχω πει πόσο σε λατρεύω για τις αναρτήσεις σου περί τέχνης;
    Την περίμενα πώς και πώς τούτη τη δημοσίευση!
    Θα έρθω απόψε ( δεν έχει έξοδο απόψε) με ποτάκι να απολαύσω :))
    Είσαι το βραδινό μου σπέσιαλ event!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Πάντα ήθελα να είμαι το event του Σαββατόβραδου, όταν αυτό περιλαμβάνει κάποιες συγκεκριμένες γυναίκες. Καλό ποτό και καλή ανάγνωση σου εύχομαι. :)

      Διαγραφή
    2. Wow! Χορταστική ανάρτηση!
      Σε ευχαριστούμε για αυτή την υπέροχη μελέτη κούνελε!
      Και αφού αναφέρθηκες σε δικούς σου αγαπημένους πίνακες να σου πω και τους δικούς μου (από αυτούς που παρουσίασες; εδώ;)
      Η Παναγιά των βράχων ( για μένα έχει κάτι το απόκοσμο και γίνεται ακόμα πιο έντονο με την αντίθεση του σκοτεινού φόντου-φωτεινά πρόσωπα) και ο πίνακας του Βαν Άυκ που διαρκώς ξεχνώ τον τίτλο του μα ποτέ τις πτυχώσεις του πράσινου φορέματος της κυρίας :)))

      Ανυπομονώ για τη συνέχεια !
      Καλό ξημέρωμα!

      Διαγραφή
    3. Τον τίτλο του πίνακα του Βαν Άυκ νομίζω όλοι τον ξεχνούν, ή δε τον ξέρουν καν! Μα θα συμφωνούσαν μαζί σου για το φόρεμα και τις πτυχώσεις του. ;)

      Διαγραφή
  4. δεν έχω λόγια γι' αυτή σου τη δουλειά κούνελε, γιατί περί εξαιρετικής δουλειάς πρόκειται και όχι ανάρτησης!
    οι πίνακες που επέλεξες αντιπροσωπευτικότατοι, οι περιγραφές σου και οι σχολιασμοί σου φανερώνουν "επαγγελματία".
    όσα μπράβο και να πω, λίγα θα είναι! σ' ευχαριστώ για τούτη την ηδονή!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Κάποια χρόνια προσωπικής μελέτης πάνω στην ιστορία της τέχνης (και καύλας, με το αντικείμενο) απέδωσαν καρπούς, καταπώς φαίνεται, Βίκυ... Είναι χαρά μου να βλέπω πως οι καρποί υπήρξαν γευστικοί για τους αναγνώστες! Όποτε καταπιάνομαι με κάτι, στοχεύω πάντα στο καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα - μετριότητες και δουλειές της βιασύνης δε μου λένε τίποτα! Σ' ευχαριστώ και γω με τη σειρά μου...! (για άλλη μια φορά).

      Διαγραφή
  5. Δεν βρίσκω λόγια! Πέρασα μιάμιση ώρα θαυμάζοντας και διαβάζοντας, ενώ προηγουμένως νύσταζα. Τους περισσότερους πίνακες πίστευα ότι τους ήξερα. Τώρα τους είδα με άλλο μάτι.
    Θερμά σε ευχαριστώ που μου έδωσες τόσα πολλά απόψε, αγαπητέ μου Κούνελε.
    (χωρίς καμία διάθεση κολακείας)

    Καλή σου νύχτα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Πολύ χαίρομαι που το κείμενο συνέβαλε στο να δεις με άλλο μάτι αρκετά από αυτά τα έργα! Και γω μαθαίνοντας παλιότερα, σε φάσεις, για την ιστορία και την εξέλιξη αυτών των έργων, μπόρεσα να δω κάποια πράγματα αλλιώς... Σ' ευχαριστώ και γω από την πλευρά μου Λωτοφάγε - μέχρι την επόμενη φορά, σε χαιρετώ!

      Διαγραφή
  6. Τα γεγονότα, όπως το ότι είσαι μαμούνι και χώνεσαι παντού, ότι ξέρω πως όποτε περάσω απ' το λημέρι σου, θα φύγω χορτάτη απ' την ολοκληρωμένη πληροφορία, τον λόγο, τις εικόνες και το ταμπεραμέντο σου, με κάνουν να θέλω να σου σφίξω θερμά το χέρι. Κι αφού η απόσταση είναι απαγορευτική για κάτι τέτοιο, δεν έχω παρά να σου αφήσω τα θαυμαστικά μου (ακόμη μια φορά) > !!!!!!!!!!.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Μάλιστα. Κρίμα, μια χειραψία είναι πάντα ευπρόσδεκτη. :P Να σαι καλά Λυσίππη, σ' ευχαριστώ απ' τα βάθη της κουνελίσιας μου καρδιάς!

      Διαγραφή
  7. Πραγματικά εξαιρετική δουλειά φίλε κούνελε ! Απίστευτη έρευνα και πολύ εύστοχα τα σχόλιά σου για τον κάθε πίνακα. Προσωπικοί αγαπημένοι οι Michelangelo, Raphael, Bosch και Boticelli (είπα να μη βάλω μόνο χελωνονιντζάκια). Μου έφερες στο μυαλό μία από τις πιο ζωντανές αναμνήσεις της εφηβικής μου ηλικίας - τη φοβερή έκθεση "Από τον Giotto στην Αναγέννηση" που είχε φιλοξενήσει (κάποτε) η Εθνική Πινακοθήκη.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Ω, μακάρι να είχα πάρει πρέφα τη συγκεκριμένη έκθεση, θα είχα δώσει οπωσδήποτε το παρόν! Δε βαριέσαι - έχω δει αρκετά από τα πάνω έργα τουλάχιστον σε μουσεία στο εξωτερικό (αν και μια φορά ποτέ δεν είναι αρκετή). Πέραν αυτών, θα προσυπογράψω για τα "Χελωνονιντζάκια" (δεν ήμασταν λίγοι που μάθαμε τα ονόματα αυτών των καλλιτεχνών πρώτα από εκεί!).

      Καλό βράδυ να έχεις!

      Διαγραφή
    2. αχαχαχα έλιωσα για τα "Χελωνονιντζάκια" !!!
      Πάντως να σου πω για μένα που δεν έχω πάει ποτέ εξωτερικό, τουλάχιστον όχι στην ενήλικη ζωή μου , ό,τι ξέρω είναι επειδή αγαπούσα πάντα τη ζωγραφική και κάποια στιγμή καταπιάστηκα μαζί της ως εργασιοθεραπεία
      (έπιαναν τα χέρια μου και ήξερα προοπτική ούτε ξέρω κι εγώ πώς) ,
      ε λοιπόν ξεκίνησα από τη βάση. Και διάβασα πολλά βιβλία. Φυσικά και ιστορία της τέχνης.
      Έτσι ξεκινούν όλα ( κι όλα έχουν κάποιους πίνακες στάνταρ..όπως πχ αυτόν του Βαν Άυκ)

      Περιμένω με αγωνία την επόμενη συνέχεια... ♥

      Διαγραφή
  8. καλώς σε βρήκα.. χαίρομαι που έπεσα σε ανάρτηση με ζωγραφική την οποια αγαπώ!! καλώς ήλθες στο μπλογκ μου!!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. αργησα λιγο αλλα το τελειωσα (το διαβαζα σε δοσεις :P )

    μου αρεσε παρα πολυ η εισαγωγη σου! και φυσικα ο ευστοχος σχολιασμος καθε πινακα!μιας και αναφερουν ολοι τους αγαπημενους τους, θα πω και γω 'Τον κηπο των επιγειων απολαυσεων' και τον 'Θριαμβο του θανατου'. Αγαπω πολυ τον Bosch και Βruegel, καθαρα απο το ποσο εμπνεουν εμενα προσωπικα χωρις να θελω να υποβαθμισω καθε ενα απο τα εργα που τοσο σοφα εχεις διαλεξει να παρουσιασεις και την επιρροη τους στην εποχη που δημιουργηθηκαν.

    ανυπομονω για το 2ο μερος!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Χαίρετε Ψιψίνα! Δε μου κάνει εντύπωση σου η προτίμηση στους Μπος και Μπρέγκελ! (είναι και μένα στους 5-6 αγαπημένους μου, από τους ζωγράφους που παρουσιάζω). Μέσα στη βδομάδα θα αρχίσω (σιγά σιγά :P) να ετοιμάζω τη συνέχεια...

      Διαγραφή
    2. επισης θα μπορουσες να κανεις μια αναρτηση-αφιερωμα με πιο χιουμοριστικο περιεχομενο στο υφος της 1ης εικονας, της κουνελας-Μονα Λιζα!
      αποκλειστικα για μας τους φανς σου! μη σου πω να το κυκλοφορισεις και σε συλλεκτικη εκδοση! ;)

      Διαγραφή
    3. Θα το έχω στα υπόψη μου Γάτα, είναι καλή ιδέα ομολογώ. ;)

      Διαγραφή
  10. Να σας συγχαρώ και γω με τη σειρά μου για την αξιέπαινη εργασίας σας. Σας βρήκα αναζητώντας τον πίνακα - τον οποίο τόσο συνδέει με την απιστία ο Ντοστογιέφσκι - του Χομπάιν «Η Αποκαθήλωση». Μπορείτε να με βοηθήσετε;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Δείτε τα έργα του Χολμπάιν που παρουσιάζονται στο wikiart:

      http://www.wikiart.org/en/hans-holbein-the-younger

      Νομίζω εννοείτε το πρώτο από αυτά: The Body of the Dead Christ in the Tomb.

      Δείτε επίσης το ακόλουθο pdf, στο οποίο αναφέρεται το έργο, σε συνδυασμό με τον Ντοστογιέφσκι:

      http://www.soldatkuepper.de/pdfs/dostoevskii.pdf

      Αυτά όσο αφορά τον Χολμπάιν τον νεότερο. Ο πρεσβύτερος είχε ζωγραφίσει τα ακόλουθα, μεταξύ των οποίων και μια "αποκαθήλωση":

      http://elogedelart.canalblog.com/archives/2010/11/29/19736985.html

      Ελπίζω να βοήθησα. Σας ευχαριστώ για τα καλά σας λόγια!

      Διαγραφή
  11. Τι δουλειά έχεις κάνει; !!!!! Είσαι απίστευτος!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Μένει και το τρίτο μέρος του αφιερώματος, το οποίο θα ανεβάσω την άνοιξη, με το καλό. ;)

      Διαγραφή
  12. Απαντήσεις
    1. Ευχαριστώ πολύ! Σύντομα θα ανεβάσω και το τρίτο μέρος της παρουσίασης.

      Διαγραφή