28 Ιουλίου 2014

100 Έργα Ορόσημα στην Ιστορία της Ζωγραφικής, μέρος ΙΙ



Ιστορία της Ζωγραφικής μέσα από 100 πίνακες-σταθμούς, μέρος 2. Παρουσίαση: το φονικό κουνέλι



Η εποχή του Μπαρόκ




Η ανεπιτήδευτη απλότητα της Αναγέννησης είχε πια παρέλθει. Η Μεταρρύθμιση του Λούθηρου και ο θρησκευτικός σεισμός που επέφερε κλόνισαν τα θεμέλια της Ευρώπης. Δύο νέοι κόσμοι αναδεικνύονταν: Ο ένας, ο αυτοκρατορικός, συνεχίζοντας τη κληρονομιά της Ρώμης και με έμβλημα του την παράδοση και την Καθολική Εκκλησία. Ο άλλος, ο αστικός, με μπροστάρηδες τα νέα Έθνη-Κράτη που αναδεικνύονταν, την προτεσταντική Εκκλησία, μα και την αναδυόμενη τάξη των αστών – έμβλημα των τελευταίων ήταν το χρήμα.

Οι δύο αυτοί κόσμοι μίσησαν ο ένας τον άλλον, πολέμησαν ο ένας τον άλλον. Η Τέχνη συντάχτηκε και με τους δύο, μα απέσπασε διαφορετική μορφή με τον καθένα – σαν κάτι μπαλαντέρ, ντυμένοι στα πολύχρωμα τους ρούχα, χορεύοντας και τραγουδώντας, η στράτευση των οποίων δεν ήταν παρά επιφανειακή.

Ή σαν κάτι ερωμένες αν προτιμάτε, τόσο όμορφες και ποθητές, που τις επιθυμούν αμφότερες οι αντιμαχόμενες πλευρές: τόσο ο Πάπας, όσο και ο Αστός.

Η τέχνη που απέσπασε την εύνοια του Πάπα και της Καθολικής Εκκλησίας, τα χρόνια εκείνα του 17ου αιώνα, ονομάστηκε Μπαρόκ. Ήταν μια γυναίκα ντυμένη σε αυτοκρατορικά πέπλα, ευτραφής και πλουμισμένη με στολίδια, φανταχτερή και υπερβολική στη ματαιοδοξία της. Σκοπός της ο εντυπωσιασμός και η ανάδειξη της δύναμης και δόξας της Καθολικής Εκκλησίας και των μεγάλων Αυτοκρατορικών Οίκων. Αρχικά ο όρος «μπαρόκ» σήμαινε «παράδοξο» ή «τερατώδες» και αποδόθηκε σε αυτή τη τέχνη από τους αντιπάλους της, καθώς θεωρούσαν πως απέκλινε υπερβολικά από τον κλασικό, αρμονικό ρυθμό της Αναγέννησης… Πράγματι, το Μπαρόκ ήταν συχνά πομπώδες και επιτηδευμένο… μα άλλο τόσο εντυπωσιακό υπήρξε. Τα έργα του Μπαρόκ στέκουν ανάμεσα στα πλέον μεγαλεπήβολα που ανέδειξε η ιστορία των Τεχνών και συχνά μας αφήνουν με ανοιχτό το στόμα, για την πολυπλοκότητα των συνθέσεων τους και το αχαλίνωτο συναίσθημα που αναδεικνύουν.

Σα στρατιά αγγέλων που κατέβηκαν από τον ουρανό, ψέλνοντας ύμνους στη δόξα βασιλιάδων, θεών και ανθρώπων.


# Για όσους έχασαν το πρώτο μέρος του αφιερώματος, μπορείτε να το διαβάσετε στο ακόλουθο λινκ:


100 Εργα Ορόσημα στην ιστορία της Ζωγραφικής, μέρος Ι



37 # Caravaggio – The Seven Works of Mercy [Sette opere di Misericordia, 1606-1607]

Εκκλησία Pio Monte della Misericordia, Νάπολη, Ιταλία



Caravaggio – The Seven Works of Mercy [Sette opere di Misericordia, 1606-1607]




Μεταξύ των καλλιτεχνών του Μπαρόκ ξεχώρισε ένας κύριος στη μορφή του οποίο πάλευε το φως με το σκοτάδι – όπως ακριβώς στους πίνακες του. Ονομαζόταν Michelangelo da Caravaggio και λέγεται πως ήταν χαρακτήρας ατίθασος και νευρικός, από εκείνους που δε θα ήθελες να εμπλακείς σ’ έναν καβγά μαζί τους.

Ο Καραβάτζιο ήταν επίσης ένας από τους πιο πρωτοποριακούς ζωγράφους όλων των εποχών. Δε τον απασχολούσε η «ομορφιά», μα η αλήθεια, όπως έλεγε. Οι σύγχρονοι του συχνά τον αποστρέφονταν για τον «νατουραλισμό» του αυτόν. Μα σκοπός του Καραβάτζιο ήταν η όσο το δυνατόν καλύτερη απεικόνιση της πραγματικότητας των ανθρώπων, προκειμένου να περιγράψει όσο πιστότερα μπορεί τα γεγονότα των Γραφών και των Μύθων. Οι άγιοι του δεν ήταν αφηρημένες εξιδανικεύσεις, σαν αυτές που τόσες φορές είχαμε δει ως τότε, μα αληθινοί άνθρωποι, με σάρκα, οστά και αδυναμίες. Δε φοβόταν να απεικονίσει την εξωτερική ασχήμια τους, μα το έκανε προκειμένου να αναδείξει τον βαθύτερο τους ανθρωπισμό.

Θα μπορούσαμε να δούμε έναν «Καραβάτζιο της Λογοτεχνίας» στον Καζαντζάκη ενδεχομένως και στον «Τελευταίο Πειρασμό» του…

Όπως βλέπουμε στο εντυπωσιακό «Τα Εφτά Έργα του Ελέους», σήμα κατατεθέν του Καραβάτζιο ήταν οι έντονες αντιθέσεις μεταξύ φωτός και σκιάς. Το αποτέλεσμα δημιουργεί μια μοναδική δραματική αίσθηση και, εν τέλει, προσδίδει μια βαθιά συναισθηματική διάσταση στους χαρακτήρες του έργου, οι οποίοι φαίνεται λες και βγαίνουν μέσα απ’ το σκοτάδι, ακτινοβολώντας με το φως του πάθους τους.


38 # Caravaggio – Judith Beheading Holofernes [Giuditta e Oloferne, 1598]

Εθνική Πινακοθήκη Αρχαίας Τέχνης στο Palazzo Barberini, Ρώμη




Caravaggio – Judith Beheading Holofernes [Giuditta e Oloferne, 1598]




Ο «Αποκεφαλισμός του Ολοφέρνη από την Ιουδήθ» δε συνιστά μόνο ένα από τα γνωστότερα έργα του Καραβάτζιο, μα και ένα από τα κλασικότερα της εποχής του. Η φριχτή ομορφιά αυτού του πίνακα είναι απαράμιλλη. Η Ιουδήθ φαντάζει να λάμπει με ένα φως εσωτερικό (όντας απεσταλμένη του Θεού), ενώ αναδεικνύεται ένας μακάβριος σχεδόν ερωτισμός, στις θελκτικές καμπύλες του σώματος της, την ώρα που κάνει το φονικό. Η παρουσία της γριάς δίπλα πετυχαίνει να ενισχύσει, δια της αντιπαραβολής, τη νεανική, αισθησιακή διάθεση που αποπνέει η Ιουδήθ.

Οι κατακόκκινες κουρτίνες φαντάζουν βαμμένες στο αίμα του Ολοφέρνη, καθοδηγώντας το μάτι στη τρομερή σκηνή του αποκεφαλισμού.



39 # Georges de la Tour – Magdalen With the Smoking Flame [La Madeleine à la veilleuse, 1640]

Λούβρο, Παρίσι




Georges de la Tour – Magdalen With the Smoking Flame [La Madeleine à la veilleuse, 1640]




Πουθενά αλλού δε φαίνεται τόσο έντονα η επιρροή που άσκησε ο Καραβάτζιο όσο στη τέχνη του Γάλλου Ζορζ ντε λα Τουρ. Η νατουραλιστική διάθεση και οι βαθιές αντιθέσεις σκιάς-φωτός είναι διάχυτες στα έργα του, όπως στη «Μαγδαληνή με τη Φλόγα που Καπνίζει».

Αν όμως το φως στέκεται σε βαθιά αντιπαραβολή με το σκοτάδι, η ατμόσφαιρα που μεταδίδει αυτό το έργο είναι μια ατμόσφαιρα βαθιάς ησυχίας και περισυλλογής. Φαντάζει δημιουργημένο τις ώρες εκείνες που ο κόσμος όλος κοιμάται, βαθιά μέσα στη νύχτα. Ένα κερί σκορπίζει τις αχτίδες του στον χώρο, φωτίζοντας το νεανικό πρόσωπο της Μαγδαληνής, κάποια βιβλία, μα και μια μυστήρια νεκροκεφαλή που κρατάει στα γόνατα της… Το κερί συμβολίζει τον χρόνο ίσως που κυλάει, η Μαγδαληνή τα νιάτα και η νεκροκεφαλή τη θνητότητα όλων μας.



40 # Nicolas Poussin – Et In Arcadia Ego [1638-40]

Λούβρο, Παρίσι



Nicolas Poussin – Et In Arcadia Ego [1638-40]




Υπήρξαν εκείνοι οι ζωγράφοι που μελετούσαν τους συγχρόνους τους, καθώς και τους μεγάλους δάσκαλους της Αναγέννησης… Υπήρξαν όμως και εκείνοι που έστρεφαν το βλέμμα τους πολύ πιο πίσω, ως τα χρόνια της αρχαίας Ρώμης και αντλούσαν πολύ μεγαλύτερη έμπνευση από τα μισοθαμμένα κλασικά μνημεία και τα ποιήματα του Οβίδιου… Σκέφτηκαν πως θα ήταν αν είχαν ζήσει σ’ εκείνη την περίοδο και αφέθηκαν σε ονειρώδεις ρεμβασμούς, εκεί που η αναπόληση σμίγει με μια γλυκιά μελαγχολία.

Ο Νικολά Πουσέν ήταν ένας από αυτούς. Τα έργα του αναδεικνύουν μια αίσθηση γαλήνης και μια διάθεση αναπόλησης σε έναν κόσμο που ακροβατεί μεταξύ πραγματικότητας και ονείρου. Έναν κόσμο που ενδεχομένως, ποτέ δεν υπήρξε.

Το “Et In Arcadia Ego” συνιστά ένα από τα διασημότερα έργα του. Παρατηρούμε μια βουκολική, ιδεατή σκηνή, που μας παρασέρνει ως τα βουνά της αρχαίας Αρκαδίας, μεταξύ πραγματικότητας και μύθων. Οι βοσκοί (και μια νεαρή κοπέλα) προσπαθούν να αποκρυπτογραφήσουν το μήνυμα πάνω στην πλάκα… ένα μήνυμα που φαντάζει λες και έχει έρθει από κάποια άλλη εποχή.

«Ακόμα και στην Αρκαδία βρίσκομαι», δηλώνει το μήνυμα. Γιατί, βλέπετε, είναι γραμμένο πάνω σ’ ένα μνήμα και τα λόγια του δεν είναι άλλα από τα λόγια του θανάτου… Ο θάνατος βρίσκεται παντού. Ακόμα και στην ουτοπική Αρκαδία των ονείρων μας. Κάθε όνειρο κάποια στιγμή τελειώνει.



41 # Claude Lorrain – Embarkation of the Queen of Sheba [1648]

Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου



Claude Lorrain – Embarkation of the Queen of Sheba [1648]




Ένας από τους λίγους φίλους του Πουσέν ήταν ο Κλοντ Λορέν. Όπως ο Πουσέν, έτσι και αυτός εμφύτευσε στα έργα του μια βαθιά διάσταση ονειρικής εξιδανίκευσης. Τα έργα του φαντάζουν βγαλμένα από κάποιο όνειρο, λαμποκοπώντας με μοναδικούς χρωματισμούς, αναδεικνύοντας όσο κανένας άλλος ζωγράφος ως τότε την ομορφιά της φύσης. Ο Λορέν θα γινόταν ο σημαντικότερος ζωγράφος τοπίων της εποχής του και θα επηρέαζε καθοριστικά όλους τους μεταγενέστερους καλλιτέχνες που καταπιάστηκαν με τοπία, ιδιαίτερα τους Άγγλους.

Ωστόσο τα τοπία του Λορέν υπήρξαν τόσο μοναδικά μέσα στη τελειότητα τους, που έφτασε μερίδα του κόσμου της εποχής να τα αντιπαραβάλλει με τα κανονικά τοπία που έβλεπαν γύρω τους και να αισθάνονται… απογοητευμένοι. Η πραγματικότητα ένιωθαν πως υστερούσε μπροστά στα εξιδανικευμένα έργα του Λορέν!

Εκτός των άλλων, ο Λορέν πρώτος απεικόνισε τον ήλιο, ως πηγή του φωτός. Τον βλέπουμε να λάμπει σε όλη του τη μεγαλοπρέπεια και στη μοναδική «Επιβίβαση της Βασίλισσας του Σίβα», που παρουσιάζουμε εδώ, λούζοντας με τις φιλόξενες ακτίνες του το υπέροχο σκηνικό του λιμανιού.



42 # Peter Paul Rubens – The Rape of the Daughters of Leukippus [1618]

Παλαιά Πινακοθήκη, Μόναχο



Peter Paul Rubens – The Rape of the Daughters of Leukippus [1618]




Κανένας άλλος ζωγράφος δεν αντιπροσώπευσε τόσο χαρακτηριστικά το πνεύμα του Μπαρόκ όσο ο Φλαμανδός Ρούμπενς. Τα έργα του ξεχειλίζουν από θεατρικότητα, δράμα και αρίφνητες λεπτομέρειες, δημιουργώντας ένα σύνολο που άφηνε τον κόσμο με ανοιχτό το στόμα.

Η αρπαγή και ο βιασμός των κόρων του Λεύκιππου, από τους Κάστορα και Πολυδεύκη είναι ένα από τα έργα αυτά. Όπως συνηθίζει στα έργα του, ο Ρούμπενς απεικονίζει τις γυναίκες γυμνές, η λευκή τους σάρκα σε αντιπαραβολή με τις σκοτεινότερες φιγούρες των αρματωμένων αντρών. Οι κόρες του Λεύκιππου αντιστέκονται στην αρπαγή τους, μα ταυτόχρονα αναδεικνύουν έναν έντονο αισθησιασμό, αφήνοντας το έργο ανοιχτό σε ερμηνείες. Οι γυναίκες του συνολικού έργου του Ρούμπενς, εξάλλου, έμειναν χαρακτηριστικές για τα πληθωρικά, ευτραφή τους σώματα, ρεαλιστικές και εξιδανικευμένες ταυτόχρονα – και ζουμερές σα παραγινωμένα ροδάκινα.



43 # Peter Paul Rubens – The Landing of Marie de Médicis at Marseilles [1623-25]

Λούβρο, Παρίσι



Peter Paul Rubens – The Landing of Marie de Médicis at Marseilles [1623-25]




Το εντυπωσιακό αυτό έργο υπήρξε παραγγελία της βασίλισσας Μαρίας των Μεδίκων, χείρας του βασιλιά της Γαλλίας Ερρίκου του Τέταρτου. Βλέπουμε τη Μαρία να απεικονίζεται, σε όλη την εξιδανικευμένη της λαμπρότητα, στο μέσο του πίνακα, ενώ πλήθος εντυπωσιακών μυθολογικών φιγούρων την περιστοιχίζει.

Περισσότερο ακόμα και από τις «Κόρες του Λεύκιππου», είναι εμφανής εδώ η επική, φανταχτερή διάθεση του Μπαρόκ. Αξίζει να αναφέρουμε πως βρισκόμαστε καταμεσής της περιόδου του καταστροφικού Τριακονταετούς Πολέμου, στον οποίο τέθηκαν αντιμέτωπες οι αυτοκρατορικές και καθολικές δυνάμεις από τη μία (τις οποίες και αντιπροσώπευε το Μπαρόκ) με τις δυνάμεις των αστών και των προτεσταντών από την άλλη. Και αν ο Ρούμπενς ήταν Φλαμανδός ο ίδιος (η Φλάνδρα ήταν καθολική, σε αντίθεση με την ξαδέρφη της, Ολλανδία), ο ίδιος συχνά ανέλαβε ρόλο διπλωμάτη ανάμεσα στις αντιμαχόμενες δυνάμεις, έχοντας επαφές και με τους μεν και με τους δε.

Βρισκόμαστε σε μια εποχή που οι ζωγράφοι ανήκαν στα πλέον εκλεκτά και περιζήτητα μέλη της κοινωνίας τους, φτάνοντας ως και να διαδραματίσουν πολιτικό ρόλο. Ο 19ος αιώνας και η επερχόμενη απαξίωση των ζωγράφων βρισκόταν ακόμα μακριά.



44 # Peter Paul Rubens – The Consequences of War [1638]

Palazzo Pitti, Φλωρεντία



Peter Paul Rubens – The Consequences of War [1638]




Τρίτος πίνακας του Ρούμπενς που επιλέγω να παρουσιάσω και θα συμφωνήσετε μαζί μου, όχι τυχαία. Μεταξύ άλλων, ο Ρούμπενς ξεχώριζε για τις γρήγορες, εκφραστικές του πινελιές. Μπορούμε να δούμε τα ίχνη του πινέλου του πάνω στον καμβά, ενώ οι φιγούρες του φαίνεται να πάλλονται από ζωή και κίνηση. Η ιδιαίτερη τεχνοτροπία του (επηρεασμένη από τον Τιτσιάνο) θα στεκόταν καταλυτική ως προς την επιρροή που θα είχε πάνω σε όλους τους μεταγενέστερους ζωγράφους – κυρίως εκείνους του 19ου αιώνα.

Όσο αφορά τις «Συνέπειες του Πολέμου»; Το καταπληκτικό αυτό έργο απεικονίζει τον θεό του πολέμου, Άρη, από τη μία, ενώ σπρώχνεται από τις δυνάμεις της βίας μέσα στο σκοτάδι και τη θεά του έρωτα (και ερωμένη του) Αφροδίτη από την άλλη, ενώ προσπαθεί να τον τραβήξει προς την αντίθετη κατεύθυνση. Μάταια όμως. Ο Άρης φαίνεται διστακτικός, μα είναι αδύνατο να αντισταθεί στις ιαχές της μάχης. Το γυμνό σώμα της Αφροδίτης πάλλευκο. Ο Άρης σκοτεινός όσο η νύχτα. Οι φιγούρες που τους περιβάλλουν βρίσκονται σε μια αέναη κίνηση, προσδίδοντας μια αίσθηση δυναμισμού σε ένα έργο που ήταν και θα είναι πάντα επίκαιρο.



45 # Jan Bruegel the elder & Peter Paul Rubens – Adam and Eve in Paradise [1615]

Μαουριτσχάους, Χάγη



Jan Bruegel the elder & Peter Paul Rubens – Adam and Eve in Paradise [1615]




Το έργο αυτό συνιστά αποτέλεσμα συνεργασίας ανάμεσα στον Ζαν Μπρέγκελ τον Πρεσβύτερο (γιό του Πήτερ Μπρέγκελ) και τον Ρούμπενς. Πολύχρωμο, πληθωρικό, ξεχειλίζοντας από μια παιχνιδιάρικη διάθεση, σχεδόν νομίζεις πως ακούς τις φωνές των ζώων, στον αρχέγονο αυτόν, ελεύθερο ζωολογικό κήπο.

Πρόκειται για μια εξονυχιστική μελέτη της φύσης, των υφών, των σχημάτων, της ποικιλομορφίας της. Αποπνέοντας μια αγάπη απέναντι στον φυσικό κόσμο από τη μία και μια διάθεση παιδικότητας από την άλλη, ο συγκεκριμένος «Παράδεισος» μας κάνει να θέλουμε να γίνουμε, για λίγο έστω, μέρος του. Να αράξουμε κάτω από τη σκιά κάποιου φιλόξενου δέντρου, να πιούμε από το νερό του ρυακιού και να παραβγούμε με τα ζώα στο τρέξιμο. Όμορφες καταστάσεις, θα συμφωνήσετε μαζί μου.


46 # Anthony Van Dyck – Portrait of Charles I in Hunting Dress [Le Roi à la chasse, 1635-38]

Λούβρο, Παρίσι



Anthony Van Dyck – Portrait of Charles I in Hunting Dress [Le Roi à la chasse, 1635-38]




Μετά τον Ρούμπενς, ο Βαν Ντάικ ήταν ο μεγαλύτερος Φλαμανδός ζωγράφος των καιρών του. Μαθητής του Ρούμπενς, εκτός των άλλων, απέσπασε τεράστια φήμη, δόξα, πλούτη… ως και το χρίσμα του ιππότη.

Το να κατορθώνεις να δημιουργείς τα τελειότερα πορτραίτα της εποχής σου, δεν ήταν λίγο βλέπετε. Το να πετυχαίνεις να εξιδανικεύεις τα πρόσωπα που απεικονίζεις, έτσι ώστε να αναδεικνύεις τα «εσωτερικά τους χαρίσματα», απαλείφοντας τις ατέλειες τους, ήταν κάτι που τον έκανε ακόμα περισσότερο αγαπητό. Αν, τέλος, σκεφτούμε πως ήταν ο κατεξοχήν πορτρετίστας της αριστοκρατίας, κολακεύοντας την με τα μεγαλειώδη έργα που της έφτιαχνε… τότε μπορούμε να κατανοήσουμε γιατί απέκτησε τόση φήμη και τόσα πλούτη.

Το «Πορτραίτο του Βασιλιά Καρόλου του πρώτου στην Κυνηγετική του Στολή» είναι ένα από τα εκατοντάδες πορτραίτα του – και ένα από τα πιο γνωστά. Ο Κάρολος της Αγγλίας φαντάζει μεγαλοπρεπής και ικανότατος κυνηγός – άρα και βασιλιάς, σύμφωνα με την παράξενη λογική της εικόνας (η οποία διατηρείται ως τις μέρες μας, αρκεί να σκεφτούμε τη δύναμη που έχει η διαφήμιση), ξεχειλίζοντας χάρη και αυτοπεποίθηση. Το σώμα του λάμπει, φαντάζει σχεδόν τρισδιάστατο, ενώ η φύση και οι φιγούρες γύρω του είναι σκοτεινές, συνοδευτικές του κυρίως θέματος. Η σύνθεση αποπνέει δύναμη και αρμονία.

Ναι, μπορούμε να καταλάβουμε γιατί απέκτησε τόσα πλούτη και φήμη ο Βαν Ντάικ.



47 # Diego Velasquez – Las Meninas [1656]

Πράδο, Μαδρίτη




Diego Velasquez – Las Meninas [1656]




Η σύνθεση που βλέπετε ανήκει στις πλέον μεγαλειώδεις – σαν σύλληψη και σαν εκτέλεση – στην ιστορία της ζωγραφικής. Μεταξύ άλλων, ανήκει στα μεγαλύτερα ζωγραφικά «τρικ» όλων των εποχών… Ουσιαστικά πρόκειται για την απεικόνιση της δημιουργίας ενός πορτραίτου του βασιλικού ζεύγους της Ισπανίας, ιδωμένο όμως μέσα από τα δικά του μάτια!

Στο κέντρο του πίνακα βλέπουμε τον ίδιο τον ζωγράφο – τον μεγαλοφυή Ισπανό Ντιέγκο Βελάσκεθ – ενώ ζωγραφίζει το βασιλικό ζεύγος. Δίπλα στον Βελάσκεθ ξεχωρίζει η μικρή κόρη του βασιλιά, η ξανθιά Μαργαρίτα, ποζάροντας με χάρη, περιβαλλόμενη από δεσποινίδες της τιμής, νάνους κι έναν σκύλο. Όσο αφορά το βασιλικό ζεύγος; Τους βλέπουμε μέσω της αντανάκλασης τους, στον καθρέπτη που βρίσκεται στο βάθος!

Το τρίμετρο αυτό έργο, όχι τυχαία, θεωρείται ένα από τα κορυφαία στην ιστορία της ζωγραφικής.



48 # Diego Velasquez – The Toilet of Venus [La Venus del espejo, 1647-51]

Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου



Diego Velasquez – The Toilet of Venus [La Venus del espejo, 1647-51]




Για άλλη μια φορά ο Βελάσκεθ παίζει με το θέμα του καθρέπτη, μόνο που το «Λουτρό της Αφροδίτης» απέχει πολύ θεματολογικά από τις «Κυρίες της Τιμής» που είδαμε πάνω! Βλέπουμε μια θελκτική, ολόγυμνη Αφροδίτη, η πλάτη της στραμμένη προς τα μας (κάτι ασυνήθιστο ως τότε), μια Αφροδίτη που φαντάζει περισσότερο σαν μια φυσιολογική, όμορφη, βαθιά ερωτική γυναίκα, παρά σαν κάποια εξιδανικευμένη παρουσία, όπως συνηθιζόταν μέχρι τότε. Η επιρροή της «Αφροδίτης» του Τιτσιάνο (κλικ εδώ) ήταν εμφανής, μα ο Βελάσκεθ προχώρησε ακόμα παραπέρα.

Ήταν αναμφίβολα ένας από τους πιο ερωτικούς πίνακες της εποχής του. Φυσικά ο προορισμός έργων σαν αυτό δεν ήταν δημόσιος, μα ιδιωτικός. Δημόσια, τυχόν, προβολή τους, πιθανό να προκαλούσε σκάνδαλο. Συνήθως λοιπόν τα παράγγελλαν και τα αγόραζαν εύποροι φίλοι της τέχνης και στόλιζαν με αυτά την κρεβατοκάμαρα τους.



49 # Rembrandt van Rijn – The Anatomy Lesson of Dr. Nicolaes Tulp [1632]

Μαουριτσχάους, Χάγη



Rembrandt van Rijn – The Anatomy Lesson of Dr. Nicolaes Tulp [1632]




Αναφέραμε ήδη τον διαχωρισμό της Ευρώπης στη διάρκεια του 16ου και 17ου αιώνα. Από τη μία οι καθολικοί αριστοκράτες και από την άλλη η ανερχόμενη τάξη των αστών. Οι αστοί της Βόρειας Ευρώπης υπήρξαν προτεστάντες – η χλιδή και οι πομπώδεις απεικονίσεις του Μπαρόκ δε τους αφορούσαν. Η προτεσταντική Εκκλησία, εξάλλου, βρισκόταν στον αντίποδα κάθε μορφής καλλιτεχνικού καλλωπισμού, είτε μιλάμε για γλυπτά, είτε για εντυπωσιακά κτίρια, είτε για ζωγραφική. Οι βόρειοι ζωγράφοι χρειαζόταν λοιπόν να καταπιαστούν με άλλα θέματα.

Έτσι καθιερώθηκε σταδιακά η τέχνη των τοπίων και η απεικόνιση όψεων της καθημερινής ζωής – της ζωής, όχι των βασιλιάδων ή των θρησκευτικών προσώπων, μα της αναδυόμενης αστικής τάξης, των αγροτών και του λαού.

Σε αυτή την παράδοση λοιπόν συναντούμε τον σημαντικότερο ζωγράφο της Ολλανδίας – τον Ρέμπραντ. Ο Ρέμπραντ υπήρξε «ρεαλιστής» όσο αφορά την επιλογή των θεμάτων του. Όπως ο Καραβάτζιο, δε τον ενδιέφερε τόσο η ομορφιά, όσο η αλήθεια. Δεν εξιδανίκευε, παρά παρουσίαζε όψεις της πραγματικότητας των καιρών του, πτυχές της ιστορίας μα και ορισμένες θρησκευτικές ιστορίες με έναν τρόπο απόλυτα χαρακτηριστικό.

Το «Μάθημα Ανατομίας» ανήκει ασφαλώς στα γνωστότερα έργα που έγιναν ποτέ. Βλέποντας το έργο είναι λες και παρατηρούμε από κάποιο μισάνοιχτο παράθυρο το εργαστήρι του Δόκτορα Τουλπ, μαζί με τους βοηθούς του. Εκεί που άλλα έργα μας παρέσερναν σε κόσμους ονειρικούς και μυθικούς, ο Ρέμπραντ μας παρουσιάζει την πραγματικότητα των καιρών του και τις ανερχόμενες δυνάμεις που θα πήγαιναν κόντρα στο status quo της εποχής: τις δυνάμεις της επιστήμης και του ορθού λόγου.



50 # Rembrandt van Rijn – Self-Portrait [1669]

Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου



Rembrandt van Rijn – Self-Portrait [1669]




Ο Ρέμπραντ ήταν ένας από τους λίγους ζωγράφους που έκανε τόσο πολλά πορτραίτα του εαυτού του, ξεκινώντας από τη νεανική του ηλικία και φτάνοντας ως τα βαθιά γεράματα. Ας σταθούμε σε αυτό το πορτραίτο που επέλεξα εδώ και ας το παρατηρήσουμε.

Καταρχάς διαπιστώνουμε ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της τέχνης του Ρέμπραντ και αυτό είναι οι μισοσκότεινες αποχρώσεις που κυριαρχούν, μα και οι έντονες αντιθέσεις ανάμεσα στο φως και τη σκία – μία ακόμα επιρροή του Καραβάτζιο ενδεχομένως. Στη πλειοψηφία των έργων του Ρέμπραντ επικρατούν καφετιοί τόνοι, όχι ιδιαίτερα ζωντανά χρώματα, μα και κάποια κεντρικά, φωτεινά σημεία, που λαμποκοπούν με την αντίθεση τους – το παρατηρούμε εξάλλου και στο «Μάθημα Ανατομίας».

Όσο αφορά τα χαρακτηριστικά του ζωγράφου; Όπως βλέπουμε, ο Ρέμπραντ δεν εξιδανίκευε. Κοιτούμε τον εαυτό του λες και από καθρέπτη, τα εκφραστικά του μάτια φαίνονται να μας μιλάνε. Απέχοντας πολύ από τα πομπώδη πορτραίτα των αρχόντων της εποχής του, ο Ρέμπραντ παρουσίαζε τον εαυτό του όπως ήταν στην πραγματικότητα: ένας συμπαθής γεροντάκος, ο οποίος κατορθώνει να επικοινωνήσει μαζί μας, τόσους αιώνες μετά, χάρη στο πινέλο και τα χρώματα του.



51 # Jan Steen – Village School [1670]

Εθνική Πινακοθήκη της Ιρλανδίας, Δουβλίνο



Jan Steen – Village School [1670]




Μιλώντας για παράθυρα στον χρόνο… Δείτε εδώ την απεικόνιση ενός αγροτικού σχολείου της εποχής, αφεθείτε στη ζωντάνια της! Σχεδόν ακούς τις σκανταλιάρικες φωνές των παιδιών, τον δάσκαλο που ροχαλίζει πάνω στην έδρα, το πουλί που κρώζει μέσα στο κλουβί. Και αυτό δεν ήταν παρά ένα από τα εκατοντάδες έργα σαν αυτό που ζωγράφισε ο Γιαν Στέεν, o κατεξοχήν καλλιτέχνης της ζωής του απλού κόσμου της εποχής του.

Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε τα έργα του ως «ηθογραφίες», ή ενδεχομένως απεικονίσεις που ξετυλίγουν το μίτο κάποιας ιστορίας. Ο Στέεν υπήρξε ο βασικός επίγονος της παράδοσης που πρώτος καθιέρωσε ο Πήτερ Μπρέγκελ ο πρεσβύτερος (βλέπε πρώτο μέρος του αφιερώματος, κλικ εδώ) και στα έργα του πρωταγωνιστεί ο λαός, οι χωρικοί, η ύπαιθρος, σφύζουσα από κόσμο, η επαρχία, τα πανηγύρια, οι γιορτές, νέοι, γέροι, παιδιά και ζώα… στιγμές από την καθημερινότητα του απλού κόσμου, ξεχειλίζουσες χιούμορ και ζωντάνια.

Αξίζει να αναφέρουμε πως ο Στέεν δε κατόρθωνε να ζήσει από τα έργα του αυτά (τα οποία ξεπερνούσαν τα 700 στον αριθμό) και ως βασικό του επάγγελμα, ήταν ιδιοκτήτης πανδοχείου. Οι μεγάλοι χορηγοί και οι «πλάτες» της Εκκλησίας και των βασιλιάδων δεν υπήρχαν στον Βορρά, βλέπετε, στον βαθμό που τις συναντούσαμε στον καθολικό Νότο. Η άνοδος της αστικής τάξης και η ατομικιστική ελευθερία που επέφερε, είχε ως τίμημα της την αυξανόμενη ανεξαρτητοποίηση των καλλιτεχνών – τώρα ήταν περισσότερο «μόνοι» τους από ποτέ, κάτι που θα ενισχυόταν ακόμα περισσότερο στα χρόνια που θα έρχονταν.



52 # Jacob van Ruisdael – The Windmill at Wijk [1670]

Μουσείο του Άμστερνταμ, Άμστερνταμ



Jacob van Ruisdael – The Windmill at Wijk [1670]




Οι Ολλανδοί ζωγράφοι δε παρουσίασαν μόνο εξαιρετικές απεικονίσεις της καθημερινότητας του κόσμου, μα τελειοποίησαν επίσης τη τέχνη των τοπίων. Κάποτε το τοπίο συνιστούσε απλά συνοδευτικό του κυρίως θέματος, μα ξεκινώντας από τη Βόρεια Ευρώπη και ζωγράφους όπως ο Altdorfer (όπως είδαμε στο προηγούμενο μέρος), το τοπίο έπαψε να κατέχει ρόλο κομπάρσου και μετετράπη στον πρωταγωνιστή.

Τα φυσικά τοπία της Ολλανδίας, οι πεδιάδες, τα χωράφια, συγκινούσαν τους Ολλανδούς ζωγράφους και ήταν πολλοί εκείνοι που καταπιάστηκαν εξ’ ολοκλήρου με τη μελέτη της φύσης και της απλόχερης ομορφιάς που παρείχε, κατά τη διάρκεια του 17ου αιώνα.

Ο μεγαλύτερος όλων, ανάμεσα τους, ήταν ο Γιάκομπ βαν Ρούισνταλ. Παρατηρώντας τον «Ανεμόμυλο» του, μπορούμε να καταλάβουμε γιατί. Νομίζω δε χρειάζεται ανάλυση για ποιόν λόγο ένα έργο σαν αυτό είναι πανέμορφο. Κυριαρχεί το μπλε του ουρανού και τα σύννεφα, ενώ ο ανεμόμυλος δεσπόζει επιβλητικός στο χρυσό σημείο τομής. Στο βάθος κάποια κτίρια μας υπενθυμίζουν την ύπαρξη της πόλης – μια λεπτομέρεια, μπροστά στο μεγαλείο της φύσης. Οι χωρικές γυναίκες φαίνεται να παρατηρούν το τοπίο γύρω τους, τα νερά, τη βάρκα, τον ουρανό και τον ανεμόμυλο – και νιώθουμε σχεδόν λες και είμαστε εμείς εκείνοι που στεκόμαστε εκεί μέσα, απολαμβάνοντας τη φυσική ομορφιά, νιώθοντας το αεράκι και ακούγοντας τον σιγανό παφλασμό από τα κύματα.



53 # Johannes Vermeer – The Milkmaid [De Melkmeid, 1658-60]

Κρατικό Μουσείο (Rijksmuseum), Άμστερνταμ



Johannes Vermeer – The Milkmaid [De Melkmeid, 1658-60]




Μία γυναίκα που χύνει γάλα σε μια κούπα. Τόσο απλό, μα κάποιες φορές τα απλούστερα είναι και τα ομορφότερα. Το συγκεκριμένο έργο του Βερμέερ ανήκει στα διαχρονικότερα αριστουργήματα της ζωγραφικής και ο λόγος έγκειται σε αυτήν ακριβώς την απλότητα του θέματος του, στη φυσικότητα της απόδοσης του, στο αίσθημα γαλήνης και ηρεμίας που αποπνέει, μα και στη διαχρονικότητα του: Παρατηρώντας τη γυναίκα αυτή αισθάνεσαι λες και έχεις μεταπηδήσει σε κάποια τρύπα πέρα από το πέρασμα του χρόνου, σε έναν κόσμο που ξεχειλίζει αιώνια σύμβολα. Η γυναίκα. Το γάλα. Το τραπέζι με το φαγητό. Η θαλπωρή του σπιτιού.

Ένα έργο που μιλάει με μια γλώσσα πανανθρώπινη, πέρα από εποχές και χρόνους, φανερώνοντας μας μια σκηνή που θα μπορούσε να είχε ξετυλιχτεί χιλιάδες χρόνια πριν… μα και χιλιάδες χρόνια μετά.

Ποτέ ως τότε η απλή καθημερινότητα δεν είχε απεικονιστεί με τόση γλαφυρή απόδοση. Οι ζωγράφοι της καθημερινής ζωής συνήθως παρουσίαζαν τα θέματα τους με τρόπο κωμικό ή ηθικοπλαστικό. Ο Βερμέερ όμως ζωγραφίζει τη γυναίκα απόλυτα νατουραλιστικά, σα μέρος ενός τοπίου, ζωντανεύοντας τη σκηνή στα μάτια μας. Κάνοντας μας έτσι να μετέχουμε σε κάτι απλό και ταυτόχρονα αιώνιο.



54 # Johannes Vermeer – The Girl with the Pearl Earring [Meisje met de parel, 1665]

Μαουριτσχάους, Χάγη



Johannes Vermeer – The Girl with the Pearl Earring [Meisje met de parel, 1665]




Ένα έργο που ξεχειλίζει μυστήριο, όπως αντίστοιχα μυστηριώδης υπήρξε η μορφή του Βερμέερ – γνωρίζουμε κάποια πράγματα για τη ζωή του, μα πολλά άλλα βρίσκονται στο σκοτάδι. Αντίστοιχα, λίγα πράγματα μπορούμε να πούμε για το «Κορίτσι με το Μαργαριταρένιο Σκουλαρίκι». Σύμφωνα με μια υπόθεση είναι η κόρη του Βερμέερ, μα αυτό δεν είναι βέβαιο. Το κορίτσι μας κοιτάζει κατάματα, το στόμα της μισάνοιχτο, το βλέμμα της ολοζώντανο και νιώθουμε σχεδόν πως ετοιμάζεται να μας μιλήσει. Το φωτεινό της πρόσωπο λαμποκοπά στο μαύρο φόντο. Το σκουλαρίκι της αναδεικνύει μια ιδιαίτερη λάμψη.

Πραγματικά ένα από τα ομορφότερα πορτραίτα που έγιναν ποτέ.



18ος Αιώνας




Ο καιρός αλλάζει, οι εξελίξεις πάντα τρέχουν, τίποτα ποτέ δε μένει ίδιο… Μα πάντα θα υπάρχουν εκείνοι που θα προσπαθούν να απαγκιστρωθούν απ’ το παρελθόν, προσκολλημένοι στις συνήθειες του, θέλοντας με αυτό τον τρόπο να το διατηρήσουν για πάντα. Πράγμα αδύνατο φυσικά, σε έναν κόσμο που μεταβάλλεται διαρκώς.

Ο κόσμος του παλαιού καθεστώτος και της Αριστοκρατίας άγγιξε το απόγειο του, στα μισά του 17ου αιώνα, με την εξουσία του «Βασιλιά Ήλιου» Λουδοβίκου του 14ου. Η αντίσταση των βασιλιάδων και της Εκκλησίας δεν ήταν αρκετή όμως για να αναχαιτίσει τις νέες κοινωνικές δυνάμεις που αναδεικνύονταν. Και αν στη διάρκεια του περασμένου αιώνα το παλαιό καθεστώς αισθανόταν δυνατό και όπλιζε τη καλλιτεχνική του φαρέτρα με το επιβλητικό Μπαρόκ, κατά τον 18ο αιώνα έβλεπε τη δύναμη του να εξασθενεί. Η φανταχτερή δύναμη του Μπαρόκ δεν το εξέφραζε πλέον. Οι ίδιοι οι άρχοντες παρατηρούσαν τις μέρες της ισχύος τους να κυλάνε, σαν άμμος μέσα από τα χέρια τους. Σα να προαισθάνονταν πως, κάποια στιγμή, όλα θα τελείωναν, και για τον λόγο αυτό θέλησαν να αντλήσουν πλέον χαρά όχι από θέματα επικής και θρησκευτικής θεματολογίας, όπως παλιότερα, μα από σκηνές ανάλαφρες, χαριτωμένες, ευχάριστες, βγαλμένες από κάποιον μυστικό, όμορφο κόσμο.

Κάπως έτσι γεννήθηκε το Ροκοκό, ως αντίδραση στο πομπώδες ύφος του Μπαρόκ και τις υπερβολές του. «Θέλουμε απλά να χαρούμε τον έρωτα, τη φύση, τη ζωή!», φαινόταν να λένε οι εκφραστές του. Η «ζωή» όμως, όπως την παρουσίαζε το Ροκοκό, δεν είχε σχέση με τη ζωή του καθημερινού, απλού ανθρώπου (όπως είδαμε να κάνουν οι Ολλανδοί). Αφορούσε τους αριστοκράτες και τα όνειρα φυγής τους σ’ έναν κόσμο που φάνταζε σα κάποιο παραμύθι, γλυκό και παρακμιακό ταυτόχρονα – έναν κόσμο που έφευγε μακριά.

Η αστική τάξη θα έπαιρνε σύντομα τα ηνία και μαζί με αυτήν οι αξίες της. Ο Διαφωτισμός φάνηκε να φέρνει μαζί του μια νέα εποχή, στην οποία θα επικρατούσαν οι δυνάμεις του Ορθού Λόγου. Σε επίπεδο αισθητικής, οι οπαδοί του Διαφωτισμού έστρεψαν το βλέμμα τους πίσω πάλι, ως τα χρόνια της Αρχαίας Ελλάδας και της Ρώμης και άντλησαν έμπνευση από την εικόνα που θεωρούσαν πως τις χαρακτήριζε. Κάπως έτσι λοιπόν γεννήθηκε ο Νεοκλασικισμός στις τέχνες, δίνοντας έμφαση στο μέτρο, την αρμονία και τη μελέτη της ιστορίας.



55 # Antoine Watteau – The Embarkation for Cythera [L'Embarquement pour Cythère, 1717]

Ανάκτορο Σαρλότενμπουργκ (Charlottenburg), Βερολίνο



Antoine Watteau – The Embarkation for Cythera [L'Embarquement pour Cythère, 1717]




Το «Ταξίδι στα Κύθηρα» ανήκει στα χαρακτηριστικότερα έργα του Ροκοκό και ένα από τα ωραιότερα του Βαττώ. Ταξιδιάρικο, βαθιά ιδεαλιστικό, μας παρέχει μια εξιδανικευμένη, παραμυθένια σκηνή που φαντάζει βγαλμένη από κάποιο αχνό όνειρο. Παρατηρούμε ζευγάρια ερωτευμένων, πανέμορφων αντρών και γυναικών, ντυμένων σε φανταχτερά ρούχα και γεμάτοι χάρη, ενώ ετοιμάζονται να επιβιβαστούν στο μυθικό καράβι που θα τους μεταφέρει στα Κύθηρα – το νησί της Αφροδίτης.

Το δάσος, τα φύλλα, ο ουρανός, οι ερωτιδείς που πετούν αρμονικά γύρω απ’ το καράβι… Όλα φαντάζουν υπέροχα και ονειρικά. Ταυτόχρονα όμως διαπερνά το έργο μια αίσθηση μελαγχολίας – το καράβι θα αναχωρήσει κάποια στιγμή. Στιγμές τόσης ομορφιάς δε μένουν για πάντα. Οι ερωτευμένοι της εικόνας φαντάζουν σαν οράματα μιας εποχής που πέρασε – ή που δεν έχει έρθει ακόμα.



56 # Jean-Honore Fragonard – The Swing [L'Escarpolette, 1767]

Συλλογή Ουάλας, Λονδίνο



Jean-Honore Fragonard – The Swing [L'Escarpolette, 1767]




Ο Ζαν Ονορέ Φραγκονάρ ανήκε στους πλέον αναγνωρισμένους ζωγράφους των καιρών του και ήταν ιδιαίτερα αγαπητός στους ανώτερους κοινωνικούς κύκλους. Έργα όπως η «Κούνια» διακατέχονται απόλυτα από το παιχνιδιάρικο στυλ του Ροκοκό και ανήκουν στα προσωπικά αγαπημένα μου.

Πρόκειται ουσιαστικά για μια ερωτική σκηνή – ή σκηνή φλερταρίσματος, αν προτιμάτε. Η κοπέλα στην κούνια φλερτάρει με το νεαρό, επίδοξο κατακτητή, ενώ το φόρεμα της σηκώνεται απαλά και το παπούτσι της φεύγει απ’ το πόδι – σύμβολο της απώλειας της παρθενίας. Τα δέντρα και η πρασινάδα γύρω διακοσμούν μοναδικά το περιστατικό, μεταφέροντας μας σε αυτή την ειδυλλιακή, πανέμορφη σκηνή.



57 # William Hogarth – The Marriage Settlement [The Tete a Tete, 1744]

Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου



William Hogarth – The Marriage Settlement [The Tete a Tete, 1744]




Από τη Γαλλία ας πάμε βορειότερα, στη μεγάλη αντίπαλο της τον καιρό εκείνο – στην αναδυόμενη βρετανική δύναμη. Μεταξύ των Άγγλων δημιουργών, λίγοι κατόρθωσαν να μεταδώσουν τόσο γλαφυρά την εικόνα της κοινωνίας των καιρών τους, όσο ο Γουίλιαμ Χόγκαρθ. Περισσότερο ξακουστός ως εικονογράφος, παρά ως ζωγράφος, ο Χόγκαρθ ξεχώριζε για το ηθικοπλαστικό και σατιρικό περιεχόμενο των έργων του. Οι πίνακες του παρουσιάζουν ιστορίες βγαλμένες από την καθημερινότητα, διανθισμένες με πλήθος από χαρακτηριστικούς ανθρώπινους «τύπους» - ιστορίες που μοιάζουν με κινηματογραφικές ταινίες. Δεν είναι τυχαίο που ο ίδιος ο Χόγκαρθ παρομοίαζε τη τέχνη του με εκείνη ενός δραματουργού ή ενός σκηνοθέτη.

Δεν έχουμε παρά να ρίξουμε μια ματιά στη «Συμφωνία Γάμου» που παρουσιάζουμε εδώ, για να το καταλάβουμε. Μοιάζει πραγματικά με σκηνή από κάποιο φιλμ, σατιρικό των καιρών του. Προσωπικά μου φέρνει κατά νου τη ταινία «Γάμος αλά Ελληνικά». Ο σύζυγος, ένας ξεπεσμένος αριστοκράτης, δείχνει να βαριέται τα καπρίτσια της συζύγου, μιας επιπόλαιας κόρης εμπόρου, η οποία ξενύχτησε παίζοντας χαρτιά. Ο υπηρέτης κρατά στο χέρι απλήρωτους λογαριασμούς. Ο θεός Έρωτας δεσπόζει πάνω από το τζάκι, στον πίνακα, καταμεσής αρχαίων γλυπτών – ενδεικτικό πως συνιστά και ο ίδιος ένα απολίθωμα, εντελώς αταίριαστο για τον ταλαίπωρο αυτό γάμο που βλέπουμε.



58 # Joshua Reynolds – Miss Bowles [1775]

Συλλογή Ουάλας, Λονδίνο



Joshua Reynolds – Miss Bowles [1775]




Πρώτος πρόεδρος της βασιλικής Ακαδημίας των Τεχνών, καθηγητής και μελετητής της τέχνης, ο βρετανός Ρέυνολντς λίγο πολύ εμψύχωνε την «αριστοκρατική» πλευρά της ζωγραφικής – τη σοβαρή, την επίσημη, εκείνη που αντιμετωπίζει τη Τέχνη ως επιστήμη, με αρχές, νόμους και κανόνες. Υπήρξε εξάλλου ένας από τους πιο αναγνωρισμένους ζωγράφους των καιρών του και περιζήτητος στους υψηλούς βρετανικούς κύκλους.

Παρέα με τον μεγάλο του «αντίζηλο», τον Τόμας Γκείνσμπορω, διακρίθηκαν στην κορύφωση της τέχνης του πορτραίτου. Σκοπός του Ρέυνολντς ήταν να εμφυσήσει στα έργα του το «Μεγάλο Στυλ», όπως το αποκαλούσε – για τον λόγο αυτό μελετούσε πολύ τα έργα των Ιταλών ζωγράφων της Αναγέννησης. Τα πορτραίτα του Ρέυνολντς εντάσσονταν συχνά σε φυσικά σκηνικά και ξεχωρίζουν για την λεπτομερή απόδοση του συναισθηματικού κόσμου του μοντέλου τους. Χαρακτηριστικό το πορτραίτο της “Miss Bowles”, που βλέπουμε εδώ, ένα κοριτσάκι που αγκαλιάζει με θέρμη το σκυλάκι του. Το κοριτσάκι χαμογελά και τα φωτεινά του μάτια σπινθηροβολούν, ξέχειλα με θέρμη.


59 # Thomas Gainsborough – A Peasant Girl With Dog and Jug [1785]

Ιδιωτική Συλλογή



Thomas Gainsborough – A Peasant Girl With Dog and Jug [1785]




Εδώ βλέπουμε ένα ακόμα κοριτσάκι με τον σκύλο του, μα πόσο διαφορετικό είναι σε σχέση με το προηγούμενο! Η καλοθρεμμένη δεσποινίδα Μπόουλς παραχωρεί τη θέση της σε ένα ανώνυμο κορίτσι του δρόμου. Το φωτεινό, χαρούμενο βλέμμα του πρώτου κοριτσιού έχει αντικατασταθεί από ένα βλέμμα που ξεχειλίζει ερωτηματικά, στο κορίτσι αυτό που βλέπουμε. Δεν είχε έρθει η ώρα ακόμα για να εκτιναχτεί η τέχνη του κοινωνικού ρεαλισμού, η οποία στηλίτευε τις αδικίες της εποχής της, μα σίγουρα έργα σαν αυτό εδώ του Τόμας Γκέινσμπορω προλείαναν το έδαφος για την ανάπτυξη της.

Ο Γκέινσπορω, όπως αναφέραμε πάνω, υπήρξε το αντίπαλο δέος του Ρέυνολντς, ο μεγάλος «ανταγωνιστής». Τα έργα του ήταν εξίσου αναγνωρισμένα και περιζήτητα από τους υψηλούς αριστοκρατικούς κύκλους. Σε αντίθεση όμως με την εξονυχιστική μελέτη των κλασικών του Ρεύνολντς, ο Γκέινσμπορω υπήρξε σχεδόν αυτοδημιούργητος. Ο καθηγητής παραχωρούσε τη θέση του στον αυθόρμητο δημιουργό. Και όσο και αν ο ίδιος ο Ρέυνολντς επαινούσε τον Γκέινσμπορω για τη τέχνη του, προειδοποιούσε τους μαθητές του να μη γίνουν σαν αυτόν.



60 # Jacques-Louis David – The Intervention of the Sabine Women [1799]

Λούβρο, Παρίσι



Jacques-Louis David – The Intervention of the Sabine Women [1799]




Ο καιρός περνά. Η Γαλλική Επανάσταση έχει ταράξει τα θεμέλια του κόσμου. Τίποτα δε μπορούσε πλέον να είναι ίδιο στις τέχνες. Το κίνημα του Νεοκλασικισμού είχε κάνει την εμφάνιση του, πιστό στις αρχές του Διαφωτισμού, στην αγάπη του για το μέτρο, την αρμονία και μια έντονη εξιδανίκευση του αρχαίου κόσμου – ο αρχαίος κόσμος, ο οποίος, για άλλη μια φορά, συνιστούσε το πρότυπο και πηγή έμπνευσης.

Ο Ζακ-Λουί Νταβίντ υπήρξε ο σημαντικότερος από τους ζωγράφους του νεοκλασικισμού. Μελετητής της αρχαίας ιστορίας, βαθιά συνεπαρμένος από το πνεύμα και τους μύθους του ελληνικού και ρωμαϊκού κόσμου, επιχείρησε να τους αναγεννήσει μέσα από τα έργα του, εμποτίζοντας τα με τα ηρωικά ιδανικά και τις αξίες της Γαλλικής Επανάστασης. Ο ρωμαϊκός μύθος των Σαβίνων Γυναικών είναι αυτός που βλέπουμε να αναπαρίσταται, σε όλο του το μεγαλείο εδώ, δημιουργώντας μια επική πραγματικά σύνθεση, στην οποία κάθε φιγούρα παραπέμπει σε κάποια άλλη, δημιουργώντας ένα απόλυτα συνεκτικό και συμμετρικό Όλο.



61 # Jacques-Louis David – The Death of Marat [La Mort de Marat , 1793]

Βασιλικό Μουσείο Παλαιάς Τέχνης, Βασιλικά Μουσεία Καλών Τεχνών του Βελγίου, Βρυξέλλες



Jacques-Louis David – The Death of Marat [La Mort de Marat , 1793]




Ο Νταβίντ υπήρξε στρατευμένος στον σκοπό της Επανάστασης. Αποφασίζοντας να απεικονίσει ένα θέμα μακάβριο, όπως ο θάνατος ενός από τους αρχηγούς της, του Μαρά, διακινδύνευε να μεταδώσει μια ζοφερή και ηττοπαθή αίσθηση στον κόσμο. Ωστόσο κατόρθωσε με μαεστρία να αποφύγει αυτό τον κίνδυνο και, παράλληλα, να ζωγραφίσει ένα από τα διαχρονικότερα έργα της εποχής της επανάστασης.

Ο Μαρά στο μπάνιο του φαντάζει σχεδόν αγγελικός, ένας μάρτυρας που δολοφονήθηκε, μα διατήρησε τη λάμψη του. Με έργα σαν αυτό ο Νταβίντ κατόρθωσε να εμφυσήσει δύναμη και αποφασιστικότητα στους επαναστάτες των καιρών του.

Ναι, ο κόσμος είχε πια αλλάξει και η Τέχνη αντανακλούσε αυτή την αλλαγή.



Ο 19ος αιώνας και ο Ρομαντισμός




Η εποχή του Ορθού Λόγου πέθανε στη γκιλοτίνα. Μια νέα εποχή γεννιόταν, οικοδομημένη στη φωτιά και στο αμόνι της βιομηχανίας. Η αστική τάξη είχε επικρατήσει και ο κόσμος πια χτιζόταν σύμφωνα με τα δικά της μέτρα και σταθμά. Οι πόλεις εξαπλώνονταν σα μανιτάρια, η ύπαιθρος είχε αρχίσει να αδειάζει και τα φουγάρα των εργοστασίων πρόβαλαν απειλητικά (για κάποιους), ενθαρρυντικά (για άλλους) στον ορίζοντα.

Μέσα σε όλη αυτή την αναταραχή, και ενώ ο Ναπολέοντας έσπερνε τον πανικό στους εκπροσώπους της παλαιάς τάξης πραγμάτων, το άτομο έκανε την εξέγερση του. Όχι κάποιο μεμονωμένο άτομο, μα κάθε άνθρωπος ξεχωριστά, που ένιωθε να ασφυκτιά υπό τους ασταμάτητους ρυθμούς της εποχής του. Οι τέχνες (ποίηση, λογοτεχνία, γλυπτική, ζωγραφική) έστρεψαν τη πλάτη τους στη τεχνολογία και στην εργαλειακή επιστήμη και στράφηκαν στη φύση. Μία φύση εντελώς διαφορετική όμως από τη φύση που είχε γνωρίσει ο κόσμος μέχρι τότε.

Ήταν η Φύση των Ρομαντικών. Και ως τέτοια υπήρξε άγρια, ατίθαση, απρόβλεπτη, αχανής. Ήταν οι τρικυμίες και τα απέραντα δάση, τα θεόρατα βουνά που χάνονταν στις παρυφές του κόσμου και τα χάσματα που βυθίζονταν στα βάραθρα. Ήταν ελευθερία, ελευθερία πέρα από το καλό και το κακό, ήταν η εξέγερση απέναντι στις συμβατικότητες της «πολιτισμένης» κοινωνίας. Οι Ρομαντικοί έδωσαν διέξοδο στις δυνάμεις της φαντασίας και αναζήτησαν τις ουτοπίες τους σε εξωτικούς πολιτισμούς (για παράδειγμα, στη μακρινή Ανατολή) και σε κόσμους αγνούς, ανόθευτους και όχι πάντα φωτεινούς.

Οι Ρομαντικοί δε φοβούνταν το σκοτάδι. Το αγκάλιαζαν, ως αναγκαίο μέρος του Συνόλου, ως απαραίτητο συμπλήρωμα στο φως. Και οι ήρωες τους ήταν συχνά εκείνοι που ο υπόλοιπος κόσμος περιθωριοποιούσε – οι άσχημοι, οι κατατρεγμένοι, οι φτωχοί, οι αδικημένοι.



62 # Franscisco de Goya – Nude Maya [Maya Desnuda, 1800]

Πράδο, Μαδρίτη (στο ίδιο μουσείο και μάλιστα ακριβώς δίπλα της φυλάσσεται και η Ντυμένη Μάχα)



Franscisco de Goya – Nude Maya [Maya Desnuda, 1800]




Ο μεγάλος Ισπανός Φρανσίσκο Γκόγια σηματοδότησε το πέρασμα ανάμεσα στη προγενέστερη ζωγραφική και εκείνη του Ρομαντισμού. Το έργο του υπήρξε τόσο ευρύ που είναι αδύνατο να τον κατατάξουμε σε οποιαδήποτε κατηγορία. Ωστόσο ο Γκόγια, δίνοντας διέξοδο στο συναίσθημα και στις σκοτεινότερες, υποσυνείδητες όψεις της φαντασίας, σηματοδότησε μια ριζική στροφή συγκριτικά με τον μετρημένο ορθολογισμό του Νεοκλασικισμού.

Η «Γυμνή Μάχα» (ή Μάγια) προκάλεσε σκάνδαλο, ένα από τα μεγαλύτερα των καιρών της. Γυμνές γυναίκες ασφαλώς είχαν υπάρξει πολλές φορές ως τώρα. Μα ποτέ ξανά δεν είχε απεικονιστεί γυναίκα γυμνή που να μη παραπέμπει σε κάποιο μυθολογικό ή ιστορικό πρόσωπο – για παράδειγμα, η «Αφροδίτη». Η Μάχα δεν ήταν παρά μια κοινή γυναίκα, όπως όλες, που πόζαρε γυμνή. Και αυτό σόκαρε τους συντηρητικούς της εποχής.

Σε μία από τις σπανιότερες συγκυρίες στην ιστορία της τέχνης, ο πίνακας απέκτησε το δίδυμο του αδερφάκι. Ήταν η «Ντυμένη Μάχα», που βλέπουμε εδώ. Και αν μάλιστα σκεφτούμε πως η αντιπαραβολή του γυμνού με το ντυμένο καθιστά το πρώτο ακόμα περισσότερο αισθησιακό και προκλητικό, τότε θα παραδεχτούμε ακόμα πιο πολύ τον Γκόγια.



63 # Franscisco de Goya – The Third of May 1808: The Execution of the Defenders of Madrid [1814]

Πράδο, Μαδρίτη



Franscisco de Goya – The Third of May 1808: The Execution of the Defenders of Madrid [1814]




Ο Γκόγια έζησε την εισβολή του Ναπολέοντα στη χώρα του και τις εκτελέσεις όσων αντιστάθηκαν. Ο ίδιος υπήρξε βαθιά αντιμιλιταριστής, ενάντιος σε κάθε μορφή στρατιωτικής βίας. Η «Τρίτη Μαΐου 1808» συνιστά ένα από τα κορυφαία αντιπολεμικά έργα που έγιναν ποτέ, μα και ένας σπάνιος, για τα δεδομένα των καιρών, καθρέπτης στη φρικωδία του πολέμου.

Οι αντιστασιακοί παρουσιάζονται με φωτεινά χρώματα, τα πρόσωπα τους τρομοκρατημένα, ενώ ετοιμάζονται να συναντήσουν τους φίλους τους που κείτονται νεκροί στα πόδια τους. Οι στρατιώτες από την άλλη, εμφανίζονται όμοιοι ο ένας με τον άλλο, απρόσωποι, σκοτεινοί.

Έργο που, δυστυχώς, είναι διαχρονικό όσο ελάχιστα.



64 # Franscisco de Goya – Saturn Devouring His Son [Saturno devorando a su hijo, 1821-23]

Πράδο, Μαδρίτη



Franscisco de Goya – Saturn Devouring His Son [Saturno devorando a su hijo, 1821-23]




Θα μπορούσα να συζητώ πολλή ώρα για τον Γκόγια, τα τολμηρά του έργα, τις περιπλανήσεις του σε κόσμους σκοτεινούς και ονειρικούς, εκεί που το όνειρο συνορεύει με τον εφιάλτη. Όπως έλεγε εξάλλου στο πασίγνωστο χαρακτικό του: «Ο ύπνος της Λογικής γεννάει Τέρατα».

«Ο Κρόνος που καταβροχθίζει τα παιδιά του» είναι βγαλμένος από τα άδυτα της μυθολογίας, όπως τόσα έργα, τόσων άλλων ζωγράφων, μέχρι τότε. Μα δείτε την ωμή, βαθιά σκοτεινή απεικόνιση του Γκόγια και συγκρίνετε τη με τις προγενέστερες απεικονίσεις μύθων! Αυτό δεν ήταν η εξιδανικευμένη Μυθολογία που είχε συνηθίσει ο κόσμος.

Ο Κρόνος παρουσιάζεται ως αδίστακτος Τιτάνας, ένα Ον βγαλμένο από τη σκοτεινότερη φαντασία, από τα άδυτα του συλλογικού υποσυνείδητου, εκφράζοντας τους βαθύτερους ίσως φόβους του ανθρώπου. Μα και συμβολικά αν το δούμε (όπως και όλους τους μύθους, εξάλλου), ο Κρόνος, ως Χρόνος πλέον, καταβροχθίζει τα παιδιά του αλύπητα, αδιάκοπα, όπως ο γίγαντας του έργου…

Μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα για τον Γκόγια και τα περίφημα χαρακτικά του στο ακόλουθο, νεότερο, αφιέρωμά μου:

Los Caprichos - Ο εφιαλτικός κόσμος του Φρανθίσκο Γκόγια



65 # William Blake – Satan Arousing the Rebel Angels [1800]

Μουσείο Βικτώριας και Αλβέρτου, Λονδίνο



William Blake – Satan Arousing the Rebel Angels [1800]




Ο κόσμος είχε αλλάξει, η Τέχνη το ίδιο και μαζί με αυτήν, οι δημιουργοί της. Ο καλλιτέχνης, για πρώτη φορά, ήταν ελεύθερος, η ατομικότητα του διαχεόταν πάνω στον καμβά, δεν εργαζόταν για άλλους, παρά για τον εαυτό του. Η τέχνη δεν ήταν πια παραγγελία, αλλά έκφραση. Ο Ρομαντισμός αναποδογύρισε τις σημασίες του παλαιού κόσμου, περιέλουσε με φως εκεί που πριν υπήρχε μόνο το σκοτάδι, έκανε να δούμε τα πράγματα αλλιώς.

Ο Γουίλιαμ Μπλέικ ήταν οραματιστής, χαμένος στον δικό του κόσμο, βρίθοντας εικόνες που ακροβατούσαν στα άκρα των ονείρων και σύμβολα, συχνά αδύνατο να τα αποκρυπτογραφήσουμε. Επηρεασμένος από τον Μίλτον και το έργο του «Χαμένος Παράδεισος» (“Paradise Lost”), ο Μπλέικ εξανθρώπισε τον Σατανά, παρουσιάζοντας τον όπως έλεγε ο αρχέγονος μύθος, σαν Έκπτωτο Άγγελο, και μάλιστα, τον ωραιότερο απ’ όλους. Ο Σατανάς του Μπλέικ φαντάζει βγαλμένος από κάποιο αρχαιοελληνικό άγαλμα του Πολύκλειτου, ιδανικός ως προς τις αναλογίες του, μα ταυτόχρονα επαναστατημένος, οργισμένος, επιθυμώντας να καταλύσει τη θεϊκή τάξη πραγμάτων.

Περισσότερα για τον Διάβολο και τη πορεία του στην ιστορία των Τεχνών μπορείτε να διαβάσετε εδώ.



66 # John Constable – The Hay Wain [1821]

Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου



John Constable – The Hay Wain [1821]




Από τους Τιτάνες του Γκόγια και τους Σατανάδες του Μπλέικ ας μεταπηδήσουμε σε κάτι περισσότερο ανάλαφρο. Εδώ βλέπουμε ένα από τα διασημότερα έργα του βρετανού Τζον Κόνσταμπλ, ο οποίος καθιερώθηκε ως ένας από τους σημαντικότερους ζωγράφους τοπίων της εποχής του. Εντάσσεται κι αυτός στη Ρομαντική παράδοση, καθώς στα έργα του παρουσιάζει τη φύση σε όλη τη μεγαλειώδη απλότητα της. Δε τον ενδιέφερε να εντυπωσιάσει, ούτε να περιορίσει τον εαυτό του σε «κανόνες». Αρκετοί ήταν εκείνοι που άσκησαν κριτική στον Κόνσταμπλ για τις χρωματικές επιλογές του και τη χρήση της παλέτας, μα ο ίδιος αδιαφορούσε. Ήθελε να ζωγραφίζει αυτό που ο ίδιος προσλαμβάνει με τα μάτια του, όχι εκείνο που θεωρείται «σωστό».

Η «Αχυρένια Άμαξα» παρουσιάζει την άλλη πλευρά της φύσης, που τόσο αγαπούσαν οι Ρομαντικοί. Όχι την άγρια, την απρόβλεπτη, μα τη γαλήνια, φιλήσυχη της όψη, όπως ενσωματώνεται αρμονικά με το κάρο, τους χωρικούς, το σκυλί και το όμορφο σπίτι αριστερά. Ο ουρανός, τα σύννεφα, τα δέντρα, η λίμνη, κατορθώνουν όλα να μας μεταδώσουν κάτι απ’ τη φυσική, ήρεμη μαγεία τους.



67 # J. M. W. Turner – Dido Building Carthage [1815]

Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου



J. M. W. Turner – Dido Building Carthage [1815]




Όπως ορισμένες δεκαετίες πριν είχαμε τον «ανταγωνισμό» ανάμεσα στους Ρέυνολντς και Γκέινσμπορω (βλέπε πάνω), έτσι και στα χρόνια εκείνα του 19ου αιώνα δέσποζε στην Αγγλία ένας αντίστοιχος «ανταγωνισμός» ανάμεσα στον Κόνσταμπλ, που είδαμε πάνω, και στον Τέρνερ. Και οι δύο επιδίδονταν στη μελέτη και στη ζωγραφική τοπίων. Αμφότεροι υπήρξαν πρωτοποριακοί με τον τρόπο τους. Πάνω απ’ όλα όμως, δεσπόζει και στους δύο η ρομαντική θεώρηση της Φύσης. Στην περίπτωση του Τέρνερ επέλεξα να παρουσιάσω δύο έργα, το ένα απεικονίζοντας τη ταξιδιάρικη όψη του Ρομαντισμού, το άλλο την εκρηκτική του όψη.

Η «Διδώ που Χτίζει την Καρχηδόνα» εντάσσεται στην ονειρική, ταξιδιάρικη πλευρά του. Παρατηρούμε τον φωταγωγημένο ουρανό, θαυμάζουμε τα αρχαία μνημεία, το ψηλό δέντρο που δεσπόζει επιβλητικά, σχεδόν ακούμε τις φωνές των ανθρώπων που λούζονται στην όχθη… Πρόκειται για έναν άλλο κόσμο, που αδυνατούμε να κρίνουμε αν υπάρχει ή αν ποτέ υπήρξε, μα για κάποιο λόγο μας φαίνεται οικείος και φιλόξενος…

Ποιος ξέρει. Ίσως, κάποτε, να τον ονειρευτήκαμε.



68 # J. M. W. Turner – Snow Storm [Steam-Boat Off A Harbour’s Mouth, 1845]

Πινακοθήκη Tate Britain



J. M. W. Turner – Snow Storm [Steam-Boat Off A Harbour’s Mouth, 1845]




Και από τη γαλήνη του ονειρικού τοπίου μεταβαίνουμε στη μέση μιας άγριας θύελλας. Το «Ατμόπλοιο στη Χιονοθύελλα» μας εκτοξεύει σ’ έναν κόσμο άγριο, ατίθασο, παραδομένο στις δυνάμεις της φύσης – μία φύση που όμως αντιμετωπίζουμε με δέος, αδάμαστη κι απρόβλεπτη. Όπως η φύση, έτσι και το συναίσθημα που μας κατακλύζει είναι συχνά τέτοιο, ενώ προσπαθούμε να συγκρατήσουμε το ατμόπλοιο μας στην επιφάνεια, δίνοντας αγώνα να επικρατήσουμε πάνω στις δυνάμεις του πάθους και των ασυνείδητων ορμών μας.

Σε επίπεδο τεχνικής εξάλλου, παρατηρούμε πόσο τολμηρός υπήρξε ο Τέρνερ. Το ατμόπλοιο ίσα που φαίνεται καταμεσής της θύελλας, ενώ οι πινελιές και η κίνηση τους δημιουργούν μια μοναδική παραζάλη, ένα μαγευτικό συνονθύλευμα, που πετυχαίνει απόλυτα τον στόχο του: να παρουσιάσει το μεγαλείο και τη δύναμη των φυσικών δυνάμεων του κόσμου.



69 # Caspar David Friedrich – Wanderer Above The Sea [ Der Wanderer über dem Nebelmeer, 1818]

Αίθουσα Τέχνης Αμβούργου



Caspar David Friedrich – Wanderer Above The Sea [ Der Wanderer über dem Nebelmeer, 1818]




Μεταβαίνουμε ξανά, μετά από καιρό, στη Γερμανία – μία από τις κοιτίδες του Ρομαντισμού. Εδώ συναντούμε τα έργα του Κάσπαρ Ντάβιντ Φρήντριχ, έργα που περικλείουν μέσα τους όλη την ουσία του Ρομαντικού κινήματος, μα και το υποβόσκον πνεύμα της Γερμανίας της εποχής.

Ο «Περιπλανώμενος πάνω από τη Θάλασσα», ως έργο, λέει πολλά περισσότερα απ’ όσα θα μπορούσαμε να πούμε οι ίδιοι με λόγια. Ο μοναχικός ταξιδιώτης, ο τολμηρός εξερευνητής που ανέβαινε όρη και βουνά και αφηνόταν στον θαυμασμό του απέραντου τοπίου ενέπνευσε τους ρομαντικούς περιηγητές της εποχής, τους ποιητές, τους λογοτέχνες, τους ζωγράφους, οι οποίοι εξορμούσαν για ανάλογα ταξίδια. Μόνοι τους, παρέα μ’ ένα ημερολόγιο, καταγράφοντας τη σκέψη τους.

Τα κύματα ομίχλης που απλώνονται (αντίστοιχα με τα κύματα της θάλασσας του Τέρνερ) συμβολίζουν το ανεξερεύνητο, το αχανές της φύσης, την οποία, όπως ο περιηγητής του έργου, παρατηρούμε με θαυμασμό και δέος.



70 # Caspar David Friedrich – The Abbey In The Oakwood [Abtei im Eichwald, 1809-10]

Παλαιά Εθνική Πινακοθήκη, Βερολίνο



Caspar David Friedrich – The Abbey In The Oakwood [Abtei im Eichwald, 1809-10]




Ο Φρήντριχ έβρισκε συναρπαστική τη σκοτεινή πλευρά του κόσμου. Ζωγράφιζε ερείπια Εκκλησιών, δάση λουσμένα στο σεληνόφως, νεκροταφεία θαμμένα στην καταχνιά. Δεν υπήρξε μόνο ένας από τους σημαντικότερους Ρομαντικούς, μα και βασικός εκπρόσωπος εκείνου που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «γοτθική» τέχνη – όχι με την έννοια που είχε ο όρος στη διάρκεια του Μεσαίωνα, μα με εκείνην που απέκτησε με το πέρασμα των αιώνων (περισσότερα για τη γοτθική τέχνη μπορείτε να διαβάσετε στο αφιέρωμα μας εδώ κι εδώ).

Το ερειπωμένο Αββαείο που παρατηρούμε στην εικόνα, πνιγμένο σε μια θάλασσα ομίχλης, με τάφους να το ζώνουν ολόγυρα και πλήθος αποσκελετωμένων, νεκρών δέντρων, είναι μεγαλειώδες μέσα στην ανατριχίλα του.



71 # Theodore Gericault – The Raft Of The Medusa [Le Radeau de la Méduse, 1818]

Λούβρο, Παρίσι



Theodore Gericault – The Raft Of The Medusa [Le Radeau de la Méduse, 1818]




Οδεύοντας σιγά-σιγά προς το τέλος του μεγάλου ταξιδιού μας, δε γίνεται να παραλείψουμε ένα από τα μεγαλύτερα ορόσημα στην ιστορία, τόσο του Ρομαντικού κινήματος, όσο και της τέχνης του 19ου αιώνα στο σύνολο της. Ο λόγος φυσικά για τη «Σχεδία της Μέδουσας» του Τεοντόρ Ζερικώ.

Το έργο είναι βασισμένο σε ένα αληθινό ναυάγιο, της γαλλικής φρεγάτας «Μέδουσα», εν έτει 1818… Ο Ζερικώ έκανε ενδελεχή έρευνα προκειμένου να απεικονίσει το περιστατικό, έχοντας επισκεφτεί τα νοσοκομεία που διέμεναν οι επιζώντες, διαβάζοντας τις επιστολές τους, πηγαίνοντας στα νεκροτομεία όπου είχαν μεταφερθεί οι νεκροί, φτάνοντας ως και να βυθίσει μια σχεδία μες στη θάλασσα για να δει την αντίδραση των κυμάτων.

Η Γαλλική Κυβέρνηση της εποχής είχε κατηγορηθεί για το ναυάγιο και το έργο του Ζερικώ λάμβανε αμέσως πολιτικές διαστάσεις. Ήταν πολλής ο κόσμος που ενοχλήθηκε από τη σωρεία των πτωμάτων, μα αρκετοί επαίνεσαν τον δημιουργό για το τολμηρό του έργο – ένα έργο, στο οποίο ξεχωρίζει μια ηρωική, αδάμαστη διάθεση, καταμεσής του θανάτου και της τραγωδίας.

Όπως γράφεται πλέον στην επεξηγηματική επιγραφή του έργου, στο Λούβρο που στεγάζεται, «ο μοναδικός ήρωας σε αυτή την οδυνηρή ιστορία είναι η ανθρωπότητα».



72 # Eugene Delacroix – The Death Of Sardanapalus [La Mort de Sardanapale, 1828]

Λούβρο, Παρίσι & Μουσείο Τέχνης της Φιλαδέλφεια, Η.Π.Α



Eugene Delacroix – The Death Of Sardanapalus [La Mort de Sardanapale, 1828]




Κάπως έτσι φτάνουμε στον διασημότερο, ίσως, από όλους του Ρομαντικούς ζωγράφους. Και με αυτόν τον κύριο θα ολοκληρώσουμε την μεγάλη παρουσίαση μας… Το όνομα του; Ευγένιος Ντελακρουά.

Ο Ντελακρουά συμπυκνώνει όλο το πνεύμα του Ρομαντισμού: Την περιφρόνηση για τη ψυχρή λογική και τα νεοκλασικά ιδανικά. Την απελευθέρωση του πάθους και του συναισθήματος. Την διέξοδο των δυνάμεων της φαντασίας. Την έλξη απέναντι στο μακρινό, το εξωτικό, το ονειρικό. Την ένωση του φωτός με το σκοτάδι. Την εξέγερση.

Ο «Θάνατος του Σαρδανάπαλου» βασίστηκε σε έργο του λόρδου Βύρωνα. Παρατηρούμε τη σκηνή της μαζικής σφαγής, κατ’ εντολή του ιδίου του βασιλιά των Ασσυρίων, ο οποίος έχει μόλις ηττηθεί και αποφασίζει να αυτοκτονήσει, παρά να παραδοθεί σαν σκλάβος στους εχθρούς του. Η σκηνή ωστόσο, αν και μακάβρια θεματικά, ξεχειλίζει από μια αισθησιακή, ερωτική θα λέγαμε διάσταση, όπως αυτή διαφαίνεται στα γυμνά σώματα και τις στάσεις των παλλακίδων. Εκεί που ο έρωτας σμίγει με τον θάνατο.



73 # Eugene Delacroix – Liberty Leading The People [La Liberté guidant le peuple, 1830]

Λούβρο, Παρίσι



Eugene Delacroix – Liberty Leading The People [La Liberté guidant le peuple, 1830]




Η γυμνόστηθη Ελευθερία, κραδαίνοντας το λάβαρο, οδηγεί τον επαναστατημένο λαό.

Χρειάζεται να πω περισσότερα; Να περιγράψω αναλυτικά το έργο που συνιστά ορόσημο της κοινωνικής εξέγερσης και της ελευθερίας, στη Γαλλία, στην Ευρώπη, στον κόσμο όλο;

Έργα σαν αυτά μας υπενθυμίζουν γιατί η Τέχνη δε μπορεί παρά να είναι βαθιά ανατρεπτική, γιατί θα στέκεται πάντα απέναντι σε κάθε υπάρχουσα τάξη πραγμάτων, γιατί τέχνη και ελευθερία είναι έννοιες συνώνυμες. Γιατί ελεύθερος είναι όποιος δημιουργεί, και δημιουργός είναι όποιος στοχάζεται ελεύθερα.


Μα το ταξίδι μας έχει ακόμα δρόμο. Η πόρτα που οδηγεί στο τρίτο μέρος και το τέταρτο μέρος του αφιερώματος είναι οι ακόλουθοι σύνδεσμοι. Και το κλειδί βρίσκεται στα χέρια σας.

Ευχαριστώ την Ελένη για τη βοήθειά της στις αναφορές των μουσείων.

© Παρουσίαση από το Φονικό Κουνέλι, 2014-19. Παρακαλώ να μην αναδημοσιευτεί σε άλλες ιστοσελίδες.

Το ταξίδι μας στην ιστορία της Ζωγραφικής συνεχίζεται...


6 σχόλια:

  1. Κούνελε σε περίμενα πώς και πώς !
    Αχόρταγα έτρεξα τη σελίδα αφού διάβασα τα του Μπαρόκ και ντρέπομαι γιατί σε αυτό το δεύτερο μέρος είχα πολλά άγνωστα έργα, κυρίως στην αρχή! Ευτυχώς από ένα σημείο και μετά ήρθε η καρδιά μου στη θέση της! ;-)
    Εννοείται πως θέλει αργή και προσεκτική μελέτη! Αυτή είναι ανάρτηση για όλη τη βδομάδα!
    Είσαι υπέροχος ...αλλά νομίζω ότι το ξέρεις!
    Σε ευχαριστώ για την τροφή! :)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Να διαβάσεις με την ησυχία σου, αγαπητή μου Αριστέα... Ούτως ή άλλως η ανάρτηση αυτή θα μείνει πρωτοσέλιδη καθ' όλη τη διάρκεια του Αυγούστου... Είμαι χαρούμενος που μπορώ να προσφέρω αυτού του είδους τη τροφή, που λες. Σου εύχομαι έναν πραγματικά όμορφο, ξεκούραστο (όσο γίνεται) και δημιουργικό Αύγουστο!

      Διαγραφή
  2. Εδώ δεν μιλάμε για απλό ιστολόγιο.......! εδώ μιλάμε πλέον Κούνελε για ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ......! Συχώρα με, δεν υπερβάλλω καθόλου, τις γνώσεις αυτές δεν τις βρίσκεις πουθενά έτσι συγκροτημένες. Και όπως σωστά λέει η airis αυτές οι αναρτήσεις δεν είναι για ένα διάβασμα μονοκοπανιά.... Είναι για διαχρονική μελέτη και καταφυγή.
    Για μια ακόμα φορά φίλε ευχαριστούμε.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Διάβασμα, έρευνα και αγάπη/πώρωση για το αντικείμενο. Αυτά είναι τα συστατικά, Γιάννη... Μα και άξιοι αναγνώστες όπως εσείς, που τιμάτε την προσπάθεια μου με τα καλά σας λόγια. Σε χαιρετώ και αν δε τα πούμε πάλι σύντομα, να έχεις έναν όμορφο Αύγουστο!

      Διαγραφή
  3. ΤΕΛΕΙΟ ΣΕ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ

    ΑπάντησηΔιαγραφή